Ляпе́ш1, лепе́ш, лэпе́ш ’праснак’, ’няўдалы, ацеслівы хлеб’, ’тоўсты блін з цёртай бульбы, змешанай з мукою’, ’нязграбны, тоўсты чалавек’ (Шат., Вешт., Янк. 1). Зах.-укр.лепу́х ’закалец на хлебе’. Да больш архаічнага ляпёх ’тс’ (гл.).
*Ляпе́ш2, лепе́ш ’пячнік’ (мазыр., Шатал.). Прасл. рэгіяналізм, утвораны пры дапамозе суфікса ‑ešь. Да ляпі́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перавы́шываць (пірявы́шываць) ’пераўзыходзіць, быць вышэй за іншага’ (Юрч. СНЛ), укр.переви́щувати, рус.арх., с.-урал.перевы́шивать, н.-луж.pśewušowaś, в.-луж.přewyšować, чэш.převyšovati, славац.prevyšovať, макед.превишува, балг.превиша́вам. Магчыма, яшчэ прасл.*per‑vyšovati. У серб.-харв. мове гэты дзеяслоў утвораны ад вѝсок ’высокі’, таму што ви̏ше азначае ’больш’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перагаро́дка, парагаро́дка, пырыгоро́дка ’тонкая сценка ў памяшканні’ (ТСБМ), ’канявая сцяна’ (ЛА, 4), ’дыяфрагма’ (ЛА, 1). Да прасл.*per‑gord‑ъka, якое з *per‑gord‑iti ’перагарадзіць, агарадзіць, аддзяліць, паставіць плот’; словаўтваральна і марфемна тоеснае с.-перс.par‑gārdan ’праводзіць вакол баразну’, ’агароджваць’ (Трубачоў, Проспект, 69). Больш падрабязна гл. пера- і гарадзі́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
höher
1.
aбольш высо́кі, вышэ́йшы
die ~e Mathematík — вышэ́йшая матэма́тыка
die ~e Stélle — вышэ́йшая інста́нцыя
2.adv вышэ́й
~ máchen — зрабі́ць вышэ́й, падня́ць
◊ ~ geht's nicht mehr! — дале́й няма́ куды́! (гэта ўжо мяжа)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
ánführen
vt
1) узнача́льваць
2) прыво́дзіць (доказ); цытава́ць, спасыла́цца (на што-н.)
wéiter hábe ich nichts ánzuführen — мне няма́ чаго́больш даба́віць
3) ашу́кваць; падво́дзіць
4) падво́зіць, прыво́зіць
5) заключа́ць у двуко́ссі
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
ВЕРМІКУЛІТАБЕТО́Н,
лёгкі бетон, запаўняльнікам у якім з’яўляецца ўспучаны вермікуліт. Вермікулітабетон з сярэдняй шчыльн. 250—400 кг/м³ выкарыстоўваецца для цеплавой ізаляцыі прамысл. абсталявання, больш цяжкі са шчыльн. 600—1000 кг/м³ — для вырабу сценавых панэлей, блокаў і інш. агараджальных канструкцый.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АРБАВІ́РУСЫ,
група РНК-змяшчальных вірусаў пазваночных жывёл і чалавека, якія пераносяцца членістаногімі крывасмокамі (кляшчы, камары, маскіты, макрацы). Вядома больш за 300 арбавірусаў, з якіх патагенныя для чалавека каля 80. Выклікаюць арбавірусныя хваробы. На Беларусі вядомы зах. кляшчовы энцэфаліт, ліхаманка Зах. Ніла.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АРКБУТА́Н
(франц. arcboutant),
вонкавая паўарка. Перадае гарыз. распор сцяны гал. нефа базілікальнага храма на апорныя слупы — контрфорсы, што дае магчымасць аблегчыць канструкцыю сцен, павялічыць пралёт гал. нефа і паменшыць сячэнне слупоў, робіць інтэр’ер больш прасторным. Аркбутаны ўзніклі ў архітэктуры готыкі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АРМЕ́НІЯ
(Armenia),
горад у Калумбіі. Адм. ц. дэпартамента Кіндыо, на зах. схілах Цэнтр. Кардыльеры (на выш.больш за 1500 м). Засн. ў 1889. 187 тыс.ж. (1985). Канцавы пункт Ціхаакіянскай чыгункі. Цэнтр раёна па вырошчванні і перапрацоўцы кавы. Ун-т.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АМАДЫ́ЕС
(Amadeus Lake),
бяссцёкавае салёнае возера ў цэнтр. пустыннай ч. Аўстраліі. Займае падоўжаную ўпадзіну паміж гарамі Мак-Донел і Масгрэйв, на выш. 204 м. Перасыхае, пл. змяняецца па сезонах і гадах, найбольшая 8700 км². Рэштка больш буйнога ў мінулым вадаёма.