пра... ​1, прыстаўка.

1. Ужываецца для ўтварэння дзеясловаў і абазначае: а) пранікненне праз прадмет, прабіванне яго, утварэнне адтуліны і пад., напрыклад: прагрызці, праламаць, пранізаць, прапаліць, прапхнуць, прарэзаць, прастрэліць, прасунуць, праціснуць, прадзіравіць, праглянуць, працячы, прамесці, прастрыгчы; б) рух у прасторы міма прадмета, напрыклад: прабегчы, правалачы, правесці, праляцець, праскочыць; в) паўнату дзеяння, пашырэнне дзеяння на ўвесь прадмет, напрыклад: праварыць, прагрэць, пракіпець, прасеяць, прагоркнуць, прахарчаваць; г) закончанасць дзеяння, якое працягвалася некаторы час, запаўненне дзеяннем пэўнага прамежку часу, напрыклад: прабегаць, праараць, праспаць; д) дзеянне, у выніку якога нанесена шкода, страта, напрыклад: празяваць, прайграць, прагандлявацца; е) (з часціцай ‑ся/‑ца і без яе) выяўленне чаго‑н., напрыклад: прагаварыцца, прабалбатаць.

2. Ужываецца пры ўтварэнні назоўнікаў і прыметнікаў, якія абазначаюць: а) асоб паводле ўзыходнай (або сыходнай) лініі прамых ступеней сваяцтва, напрыклад: прадзед, прабабка, праўнук, праўнучка; б) першапачатковасць, найбольшую старажытнасць, напрыклад: прарадзіма, прамова (лінгв.), праславянскі; в) самую высокую ступень якасці, напрыклад: прамудры, праславуты.

пра... ​2, прыстаўка (гістарычна ўзыходзіць да прэфікса про).

Ужываецца пры ўтварэнні назоўнікаў і прыметнікаў і ўказвае на блізкасць да таго або на агульнасць з тым, што абазначана ўтваральнай асновай ці на ніжэйшую, больш раннюю, папярэднюю ступень таго, аб чым сказана ва ўтваральнай аснове, напрыклад: прафашыст, праконсул, правобраз, праамерыканскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Quod habet, non numerat

Што хто мае, таго не цэніць.

Что кто имеет, того не ценит.

бел. Што маем ‒ не шануем, а як страцім ‒ плачам. Не знаем цану вадзіцы, пакуль не высахла крыніца.

рус. Что имеем ‒ не храним, потерявши ‒ плачем. Цену вещи узнаешь, когда потеряешь.

фр. Bien perdu bien connu (Хорошо узнаешь, когда потеряешь).

англ. We know hot what good is until we have lost it (Мы не знаем, что такое добро, пока его не потеряем).

нем. Den Brunnen schätzt man erst, wenn er kein Wasser mehr gibt (Колодец оценивают лишь тогда, когда он больше не даёт воды). Man weiß das am besten zu schätzen, was man nicht mehr wollte (Лучше всего ценят то, чего больше не хочешь/не желаешь).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Qui pro quo

Адзін замест другога/Гэты замест таго.

Один вместо другого/Этот вместо того.

бел. Гэты пра воз, а той пра коз. Хто ў боб, хто ў гарох. Хто ў лес, хто па дровы.

рус. Я говорю про Ивана, а ты про болвана. Я не о том пел, а ты не о том слушал. Ты ближе к делу, а он про козу белу. Кто про Фому, кто про Ерёму. Кто в лес, кто по дрова.

фр. L’un tire à hue et l’autre à d’a (Один тянет вкривь, другой вкось).

англ. I speak of cheese and you of chalk (Я говорю о сыре, а ты про мел).

нем. Der eine sagt hü, der andere hoff (Один говорит хю, другой хоф).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

калі́, прысл. і злуч.

1. прысл. пыт. У які час?

К. ж вы прыйдзеце? К. гэта будзе?

2. прысл. неазнач. Калі-небудзь.

Ці чуў ты к. такое? 3. прысл. неазнач. У няпэўны будучы час. Заходзь к. да нас.

4. прысл. азнач. Ужыв. як абстрактнае абазначэнне часу (звычайна ў спалучэнні з часц. «вось»).

Вось к. мне трэба было вярнуцца.

5. злуч. часавы. Ужыв. ў пачатку даданага сказа і выражае:

а) частковае або поўнае супадзенне ў часе дзеяння галоўнага і даданага сказаў; у той час як.

К. ўзышло сонца, мы ўжо былі дома;

б) паслядоўнасць дзеяння; пасля таго як.

Я надта перапужалася, к. пачула такое;

в) паўтаральнасць дзеяння (часта са словамі «заўсёды», «кожны раз» і інш.).

Мы заўсёды рады, к. вы прыязджаеце да нас.

6. злуч. умоўны. Выражае рэальную ўмову здзяйснення, існавання чаго-н.

К. працаваць, дык працаваць.

К. глянеш з пагорка, то ўсё ўбачыш як на далоні.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ко́лькі, Р ко́лькіх, займ. і ко́лькі, прысл.

1. займ. і прысл. пыт. Абазначае пытанне пра колькасць чаго-н.: якая колькасць? як многа?

К. часу? К. табе гадоў? К. каштуе часопіс?

2. займ. і прысл. азнач. У клічных сказах абазначае вялікую колькасць чаго-н.: якая колькасць! як многа!

К. зорак на небе!

К. радасці!

3. прысл. меры і ступені. Абазначае меру і ступень чаго-н.

К. таго дня зімою.

К. еду, а канца ўсё няма.

4. займ. і прысл. адносныя. Ужыв. як злучальнае слова:

а) у даданых дапаўняльных сказах.

Дзеці дрэнна адчуваюць, к. праходзіць часу;

б) у даданых азначальных сказах і сказах меры і ступені.

Буду працаваць, к. дазволіць здароўе.

5. у знач. ліч. Выражае няпэўную колькасць, некалькі (разм.).

Палажы ў сумку к. яблыкаў.

Хвілін праз к. пачнецца новы мастацкі фільм.

◊

Колькі ёсць духу (сілы) (разм.) —

1) вельмі хутка (бегчы, ехаць);

2) вельмі моцна (крычаць, клікаць на дапамогу).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

са́мы, -ая, -ае, займ. азнач.

1. Ужыв. пры ўказальных займенніках «той», «гэты» для ўдакладнення, а таксама пры асабовых займенніках у знач. менавіта.

Гэта той с. дом.

Дык гэта і ёсць твая сяброўка? — Яна самая.

2. Ужыв. для ўдакладнення месца і часу ў знач. прама, як раз, непасрэдна.

Ля самага лесу.

На самае дно. 3 самай поўначы.

С. час касіць.

Самая пара гнаць кароў у поле.

3. У спалучэнні з якаснымі прыметнікамі служыць для ўтварэння найвышэйшай ступені, а пры назоўніках указвае на крайнюю ступень колькасці або якасці.

С. новы.

С. добры.

С. смак.

Самая бездараж.

С. накал падзей.

4. Тое, што і сам (у 1 і 2 знач.).

Парвала с. канверт, дастаючы са скрынкі.

◊

На самай справе — фактычна, у сапраўднасці.

Самы-самы (самая-самая, самае-самае і г.д.) (разм., жарт.) — добры.

Самы раз; у самы раз (разм.) — тады, калі трэба, у патрэбны момант.

Самы той! (іран.) — азначае: не на таго напалі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

зве́сці

1. (зверху ўніз) herábführen vt (у напрамку да таго, хто гаворыць); hinábführen vt (у напрамку ад таго, хто гаворыць);

2. (адвесці на другое месца) ábführen vt; wégführen vt;

3. (дапамагчы сустрэцца) zusámmenführen vt;

4. (сабраць у адно месца) zusámmenführen vt, zusámmenbringen* vt;

5. (скласці ў адзінае цэлае) veréinigen vt; zusámmenfassen vt;

6. (знішчыць) áusmerzen vt; áusrotten vt; vertílgen vt;

7. (абмежаваць, скараціць) reduzíeren vt, beschränken vt; zurückführen vt (да чаго-н. auf A);

8. (збіць з правільнага жыццёвага шляху) verléiten vt, verführen vt, vom ríchtigen Weg ábbringen*;

зве́сці бро́вы die Bráuen zusámmenziehen*;

◊

зве́сці канцы́ з канца́мі разм. (finanziéll) (mit Müh und Not) über die Rúnden kómmen*;

зве́сці раху́нкі з кім-н. mit j-m ábrechnen;

зве́сці ў магі́лу [труну́, на той свет, у зямлю́] ins Grab [unter die Érde] bríngen*;

зве́сці на нішто́ [да нуля́] zuníchte máchen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

мяну́шка, ‑і, ДМ ‑шцы; Р мн. ‑шак; ж.

1. Назва, дадзеная чалавеку жартам, у насмешку або для канспірацыі. [Дзед:] — Марка — гэта імя таго чалавека, а Руды — вулічная мянушка, бо ён меў рудую бараду... Шуцько. Быдла, ёлупень, балбес, лапатнік, турак, фармазон — якія толькі мянушкі несыпаліся на галовы бедных семінарыстаў! С. Александровіч. Карніцкаму, які насіў мянушку Пчала, у той час было яшчэ далёка да трыццаці год. Паслядовіч.

2. Назва, дадзеная адной жывёле ў адрозненне ад іншых падобных. [Святлана:] — Тата, а як мы яго назавём? У звярынцы ж ва ўсіх звяроў ёсць мянушкі. Сіняўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

падко́ва, ‑ы, ж.

1. Жалезная дугападобная пласціна, якая прыбіваецца пад конскія капыты для засцярогі іх ад пашкоджання, а таксама для таго, каб пазбегнуць слізгацення. Верхавыя падковы. □ Брук грыміць стукатам колаў і конскіх падкоў. Скрыган. // перан. Тое, што нагадвае форму такой пласціны. За домам — прастор сенажацяў аж да спавітай смугой падковы лесу. Навуменка. Невялічкая рэчка падковай агінала гуту. Гурскі.

2. Металічная пласцінка дугападобнай формы, якая прыбіваецца пад абцас абутку. Гаворачы,.. [Андрэй Клыга] паволі хадзіў па краі сцэны, грузна згінаючы ногі ў каленях і бразгаючы па сухіх дошках адстаўшымі падковамі ботаў. Чорны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

паздава́ць, ‑здаю, ‑здаеш, ‑здае; ‑здаём, ‑здаяце, ‑здаюць; зак., каго-што.

1. Аддаць, здаць, перадаць куды‑н., каму‑н. усё, многае. Пазнаваць збожжа дзяржаве. Паздаваць кнігі ў бібліятэку. □ Па загаду цара Ўсіх здаровых і дужых Ад малых да старых Паздавалі ў салдаты. Глебка. Тут жа.. адпускалася поўная норма [малака] тым калгаснікам, што паздавалі свае каровы ў калгас. Колас.

2. Здаць у часовае карыстанне ўсё, многае. Паздаваць кватэры кватарантам.

3. Здаць, раздаць усе карты ў гульні.

4. Здаць усе іспыты. Мы, выпускнікі, пасля таго, як паздавалі экзамены, адчулі сябе вольнымі казакамі. Сабаленка.

5. Спыніць супраціўленне ўсіх, многіх.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)