1. Лёгкі экіпаж з адкідным верхам. Поезд наганяе другую фурманку, фаэтон, у які запрэжана пара коней.Галавач.Трохі паводдаль ззаду стаяў панскі фаэтон, запрэжаны параю коней.Мурашка.// Кузаў легкавога аўтамабіля, у якім можна адкрываць верх і здымаць бакавіны.
2. Птушка сямейства весланогіх, якая жыве ў трапічных морах.
[Грэч. Phaethōn — сын бога Сонца.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рэва́нш
(фр. revanche = адплата, пакаранне)
адплата за паражэнне, няўдачу, пройгрыш (на вайне, у гульні), а таксама барацьба з мэтай узяць верх над ранейшым пераможцам (напр. імкнуцца да рэваншу, матч-рэванш).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
Баго́н ’высокае месца’ (мінск. абл.; Талстой, Геогр., 155). Талстой (там жа, 155–156) лічыць, што тут вынік семантычнага працэсу развіцця па прынцыпу «верх» ⟷ «ніз», г. зн. «багна» → «ўзгорак». Гл. яшчэ (Талстой, там жа, 98–103, 161) рад падобных семантычных паралелей на прыкладзе іншых тэрмінаў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лучкі́ ’выгнутыя дугою тоўстыя пруты, замацаваныя адным канцом за верх ручкі воза, другім — у біле драбіны’ (Маслен.), ’частка ярма (з маладзенькага дуба), выгнутая дугою’ (Дзміт.), ’прыстасаванне з прутоў, якое служыць для замацавання вашчын у вуллях-калодах’ (Анох., ТС). Да лучок1, лук1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вышыня́
1. Узвышша, гара (БРС).
2. Прастора, якая знаходзіцца высока над зямлёй (БРС). Тое ж верх, ве́ріх, вы́шынь, вы́сішча (Слаўг.), вышы́нь (Докш.), высакі́нішча, высокі́нь (Чэр.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
ніз, ‑у; мн. нізы, ‑оў; м.
1. Ніжняя частка чаго‑н.; проціл.верх. Верх халяў быў шэры ад пылу, а ніз памок ад расы.Мележ.Ціха было ў густым бары; закрыла ніз цемната.Колас.//Разм. Ніжні паверх дома.
2. Паверхня, бок прадмета, процілеглы яго верху. Ніз вечка.// Унутраны бок (матэрыі, вопраткі); спод.
3. Нізіннае месца. Над палямі мрок прарваўся, Па нізах расплыўся.Колас.
4. Ніжняе цячэнне ракі; нізоўе.
5.толькімн. (нізы, ‑оў). Шырокія пласты працоўнага народа. Вялікі грамадзянскі і пісьменніцкі подзвіг Купалы .. у тым, што выхадзец з сацыяльных нізоў, чалавек, пазбаўлены магчымасці атрымаць сістэматычную адукацыю, змог узняцца да вяршынь класічнай мастацкай думкі.Ярош.
6.толькімн. (нізы, ‑оў). Ніжнія ноты. Браць нізы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вярханскішар ’сонца’ або ’месяц’ у загадцы: «Па гары гаранкай каціўся шар вярханскі…» (староб., Заг., 1972). Лексема вярханскі ўтворана ад верх (гл.) пры дапамозе суф. ‑ан‑скі па аналогіі да гаранскі; параўн. рус.горенский таксама ў загадцы: «На горе горенской стоит дуб смоленский…» (СРНГ, 7, 34).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бу́да1
(польск. buda, ад с.-в.-ням. bïïde, buode)
1) верх, пакрыццё брычкі, карэты;
2) крытая дарожная павозка;
3) шалаш, будан;
3) прадпрыемства са спецыяльна абсталяванай печчу для смалакурэння, гонкі дзёгцю, выпальвання драўніннага вугалю, вытворчасці попелу, паташу; былі пашыраны ў Вялікім княстве Літоўскім.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
run over
а) перае́хаць што, нае́хаць на што
The car ran over a chicken — А́ўта перае́хала ку́рыцу
б) пераліва́цца празь верх
в) бе́гла прагле́дзець
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Вярху́шка1 ’вяршыня дрэва, травы’ (КТС, Бяльк., дзвін., Нар. сл.), рус.вярхушка ’верхняя частка чаго-небудзь’. Відавочна, новае ўтварэнне (размоўнага стылю) ад верх (гл.) і суф. ‑ушк‑а (магчыма, пад уплывам рус. мовы).
Вярху́шка2 ’верхняя частка лёгкіх’ (КТС); ’прывілеяваная частка грамадства, класа’ (КТС) — рус. кніжнае лексічнае пранікненне XX ст.