In quo nascetur asinus corio, morietur

У якой шкуры асёл народзіцца, у такой і памрэ.

В какой шкуре осёл родится, в такой и умрёт.

бел. Воўк кожны год ліняе, але нораву не мяняе. Хоць трэсні, сініца, не ўзляцець жураўлём. Калі ўродзіцца з лысінкай, то з лысінкай і памрэ. Які нарадзіўся, такі і задавіўся.

рус. Синицу хоть в пшеницу ‒ ничего не сделаешь.

фр. Quand on est bête c’est pour longtemps (Когда дурак, то это надолго). Le loup mourra dans sa peau (Волк умрёт в своей шкуре).

англ. Blood will tell (Кровь скажется). Cat after kind (Кот котом). Can the leopard change his spots? (Может ли леопард изменить свои пятна?).

нем. Der Wolf stirbt in seiner Haut (Волк издохнет в своей шкуре).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Nemo solus satis sapit

Адзін чалавек не можа быць дастаткова разумным.

Один человек не может быть достаточно умным.

бел. Адна галава добра, а дзве яшчэ лепш. Што галава, то розум. Што два, то не адзін. Адна галавешка і ў печы гасне, а дзве і ў полі гараць.

рус. Ум хорошо, а два лучше. Один ум ‒ пол-ума; три ума ‒ полтора ума; два ума ‒ ум. Ум добро, а два и лучше того. Одна голова хорошо, а две лучше. Один осудит, а двое рас судят. Один говорит красно, а два пестро.

фр. Deux avis valent mieux qu’un (Два мнения лучше, чем одно).

англ. No man is wise at all times (Никто не мудр всё время).

нем. Doppelt reißt nicht (Двойное не рвётся). Doppelt hält besser (Двойное держит лучше).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

In amore semper mendax iracundia est

У каханні гнеў заўсёды падманлівы.

В любви гнев всегда обманчив.

бел. Свае дзесяць раз паб’юцца і памірацца. Няма чаму дзівіцца, калі муж з жонкай сварыцца. Дзе мужык з жонкай сварыцца, то трэці не мяшайся.

рус. Ссора супругов ‒ летний дождь: ночь переспят и помирятся. Муж с женой бранятся, чужой не вяжись. Муж хоть и не гож, но чужая не трожь. Муж с женой бранятся, да под одну шубу ложатся.

фр. Mari et femme ne font qu’un corps (Муж и жена составляют одно целое).

англ. Birds in their little nests agree (Птички согласно живут в своих гнёздышках).

нем. Was sich liebt, das neckt sich (Что любится, то дразнится). Liebe muß Zank haben (Любовь должна иметь ссору).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

ро́зум, -у, М -е, м.

1. Здольнасць чалавека лагічна і творча мысліць, абагульняць вынікі пазнання.

Чалавек вялікага розуму.

Яна адрозніваецца і розумам, і прыгажосцю.

Прыродны р.

2. Разумовае развіццё, інтэлект.

Р. дыктаваў ёй зрабіць так.

Што галава, то р. (прыказка). Каб не твой р. ды не наша хітрасць, прапалі б усе на свеце (прымаўка). Па адзенні сустракаюць, а па розуму праводзяць (прыказка).

3. перан. Пра чалавека як носьбіта інтэлекту.

Лепшыя розумы чалавецтва (вялікія мысліцелі, вучоныя; высок.).

◊

Ад (з) вялікага розуму (разм., іран.) — здуру, па дурасці.

Давесці да розуму каго (разм.) — тое, што і на розум наставіць.

Дайсці да розуму (разм.) — паразумнець, разабрацца ў чым-н.

Дайсці сваім розумам (разм.) — самастойна разабрацца ў чым-н.

Жыць сваім розумам (разм.) — прытрымлівацца сваіх поглядаў, быць самастойным ва ўсім.

Жыць чужым розумам (разм.) — прытрымлівацца чужых поглядаў, не маючы самастойнай думкі.

Звесці з розуму каго (разм.) —

1) давесці да страты розуму;

2) захапіць, зачараваць.

Яе прыгажосць звяла з розуму хлопца.

З розумам або з галавой (рабіць што-н.; разм.) — разумна, з веданнем справы.

З розуму сышло (разм.) — зусім забыў.

На розум наставіць (навесці) каго (разм.) — даць разумную параду, навучыць чаму-н. добраму.

Не пры сваім розуме хто (разм.) — не зусім нармальны псіхічна.

Прыйсці да розуму (разм.) — стаць разважлівым.

Пры сваім розуме хто (разм.) — у нармальным псіхічным стане.

Розум за розум заходзіць у каго (разм.) — не ў стане разумна разважаць, дзейнічаць з-за разгубленасці, мноства спраў.

Розуму не дабяру (разм.) — не магу зразумець, здагадацца.

Траціць розум —

1) дурнець;

2) ад каго-чаго, надта захапляцца кім-, чым-н. (разм.).

Ці маеш ты розум? (разм.) — ці разумееш ты, што робіш?

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

конь

1. конь, род. каня́ м.;

2. шахм. конь, род. каня́ м.;

ход конём ход канём;

◊

на конь! воен. на ко́ні!;

не в коня́ корм не па кані́ корм;

дарёному коню́ в зу́бы не смо́трят до́ранаму каню́ ў зу́бы не глядзя́ць;

конь на четырёх нога́х, а (да) спотыка́ется погов. конь на чатыро́х нага́х ды і то спатыка́ецца.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

обда́ть сов.

1. (облить) аблі́ць, мног. паабліва́ць;

обда́ть фру́кты водо́й аблі́ць фру́кты вадо́й;

обда́ть кипятко́м аблі́ць кі́пнем (кі́петнем, ва́рам);

обда́ть гря́зью аблі́ць гра́ззю;

2. (охватить, пронизать) ахапі́ць, паве́яць (на каго, што, чым-небудзь);

его́ обда́ло хо́лодом на яго́ паве́яла хо́ладам;

3. перен. агарну́ць, паве́яць (на каго, што, чым-небудзь);

меня́ обда́ло че́м-то родны́м на мяне́ паве́яла не́чым ро́дным;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

поло́жим вводн. сл.

1. (допустим) дапу́сцім;

поло́жим, что вы пра́вы дапу́сцім, што ва́ша пра́ўда (вы ма́еце ра́цыю);

поло́жим, что пора́ уже́ дапу́сцім, што час ужо;

2. (правда) пра́ўда нескл., ж.;

он-то, поло́жим, не пришёл, но… ён, пра́ўда, не прыйшо́ў, але́…;

3. межд. / ну, поло́жим! ну, дзе там!, ну, што вы!; (посмотрим) ну, гэ́та (яшчэ́) паба́чым!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

не́который мест.

1. (какой-то) некато́ры, не́йкі;

в не́которых слу́чаях у некато́рых вы́падках;

с не́которых пор з некато́рага ча́су;

не́которым о́бразом не́йкім чы́нам;

не́которое вре́мя некато́ры (не́йкі) час;

не́которое коли́чество некато́рая (не́йкая) ко́лькасць;

в не́которой сте́пени у не́йкай ступе́ні;

2. не́которые (кое-кто) некато́рыя, -рых;

не́которые боя́тся грозы́ некато́рыя бая́цца навальні́цы;

не́которые из нас некато́рыя з нас.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

увы́ межд. (к сожалению) на жаль; (но не тут-то было) ды дзе там;

но увы́! але́ на жаль!, ды дзе там!;

он до́лжен был прие́хать, но увы́! его́ ещё нет ён паві́нен быў прые́хаць, але́, на жаль, яго́ яшчэ́ няма́;

увы́, э́то о́чень печа́льно на жаль, гэ́та ве́льмі су́мна;

увы́, наде́жды бо́льше нет на жаль, надзе́і больш няма́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

нату́ра, ‑ы, ж.

1. Характар, тэмперамент чалавека. У атрадзе Цыганка любілі. У суровых умовах жыцця вельмі да спадобы прыйшлася ўсім яго вясёлая натура. Шчарбатаў. Васіль быў натуры падатлівай і са старэйшымі трымаў сябе заўсёды пакорліва і паслухмяна. Пальчэўскі. / Пра чалавека наогул. [У адрозненне ад Марыны] .. Ядвіся была натура больш мнагалучная, больш жывая. Колас. // Разм. Чалавечы арганізм, яго асаблівасці. [Вусаты:] — Калі ты будзеш мець такую натуру, што здолееш, заснуць за тры гадзіны да смерці, дык і ніякае смерці тады не будзе. Чорны. [Гунава:] — Калі ў вас такая далікатная натура, не варта было апранаць ваенны мундзір. Самуйлёнак.

2. Рэчаіснасць, рэальнае існаванне чаго‑н. [Караневіч:] Я люблю народную песню ў натуры. Крапіва.

3. Жывыя істоты, з’явы і прадметы рэальнага свету, з якіх малююць, робяць здымкі і пад. [Рамір:] — Я не хачу быць падобны на сотні тых, хто дасканала навучыўся капіраваць натуру. Асіпенка. Вось ён — мой першы альбом. Я завёў яго два гады таму назад, скончыўшы сямігодку. Рысую найбольш партрэты, алоўкам, з натуры. Брыль. // Той, хто пазіруе перад мастаком. Выглядам і адзежай .. [падлеткі] маглі служыць выдатнай натурай мастаку. Васілевіч. // Прыродныя абставіны, месца па-за павільёнам, дзе адбываецца кіназдымка.

4. Тавары, прадукты як сродак аплаты замест грошай. Плаціць натурай. □ За пагрузку вагонаў станцыйнае начальства атрымлівала звычайна ад уласніка завода аплату за паслугі — ці то граш[а]мі, ці то натурай — спірытусам. Шынклер.

5. Уст. Прырода. Стварыла натура той горад дзівос, завуць яго людзі — Пачэцкі ўцёс. Дубоўка.

•••

Другая натура — адна з істотных індывідуальных рыс, асаблівасцей, схільнасцей чалавека.

Шырокая натура — пра шчодрага адкрытага чалавека.

[Лац. natura.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)