Вэ́люм (БРС, Сцяшк. МГ, Сіг.). Гэта слова засведчана ў ст.-бел. мове з XVII ст. «ходила в мниской одежи и велюмъ на голове носила» (Булыка, Запазыч.) і лічыцца запазычаннем з лац.vēlum (Булыка, там жа). Але сучаснае бел.вэ́люм хутчэй за ўсё ўзята не з лац. мовы, а з польск.welum (а гэта, зразумела, з лац.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дысерта́цыя ’дысертацыя’ (БРС). Рус.диссерта́ция, укр.дисерта́ція. Запазычанне з рус., дзе гэта лексема ўзята з польск.dysertacja або ням.Dissertation (першакрыніца — лац.dissertātio ’даследаванне’). Гл. Фасмер, 1, 516; Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 134. З рус. мовы запазычаны і бел.дысерта́нт, укр.дисерта́нт (< рус.диссерта́нт; гэта новаўтварэнне да диссерта́ция; адзначаецца з 1927 г.). Гл. Шанскі, там жа, 134.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
га́дзіцца, ‑джуся, ‑дзішся, ‑дзіцца; незак.
Разм.
1. Адчуваць агіду да каго‑, чаго‑н.; брыдзіцца. Тараска гадзіўся жаб.Юрэвіч.
2. Псавацца ад забруджвання. Адзенне гадзіцца.
гадзі́цца1, ‑джу́ся, ‑дзі́шся, ‑дзі́цца; незак.
Разм. Быць прыгодным, падыходзячым для чаго‑н., адпавядаць якім‑н. патрабаванням. — Я вывучаў дакументы і думаў: вось гэта для маёй дысертацыі падыходзіць. І гэта гадзіцца.Арабей.//безас.(звычайназадмоўем). Варта, трэба, к месцу. Сцёпка перамог сябе; не, спаць не гадзіцца!Колас.
•••
Гадзіцца ў бацькі (у маці, сыны і пад.)каму — адпавядаць па ўзросту чыйму‑н. бацьку (маці, сыну і пад.).
Куды гэта гадзіцца; нікуды не гадзіцца — вельмі дрэнна, дрэнны.
Разм. Канчаць спрэчку; згаджацца, пагаджацца. Рэдкія выпадкі лаянкі толькі на кароткі час раскідалі іх дружбу, і хлопцы скора зноў гадзіліся.Колас.Слугі князя з дарам князевым прыйшлі, З Вялем-волатам, з дружынаю гадзіцца.Танк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пары́ў, ‑рыву, м.
1. Раптоўнае і рэзкае ўзмацненне (ветру). Бура налятала парывамі, як дзікі звер, які вырваўся на волю з жалезнае клеткі, усім цяжарам налягала на стрэхі будынін, з шумам ганяючы па іх патокі снегу.Колас.Сонца пякло моцна і парывамі ўзнімаўся вецер і гнаў па шашы пыл.Чорны.
2.перан. Уздым духоўных сіл, энергіі, імкненне да чаго‑н., да ажыццяўлення якіх‑н. мэт. Працоўны парыў. □ Было прыемна, што расце такая здаровая, жыццярадасная моладзь з высакароднымі парывамі да працы.Дуброўскі.«Я хачу на волю!» Гэта было тады яе [Ганны] гімнам, крыкам душы, бяссільным парывам.Няхай.//чаго. Моцнае, нечаканае праяўленне якога‑н. пачуцця (радасці, злосці, захаплення і пад.). Іншым разам Кацярына кінулася б .. [Паходню] насустрач, акрыяла душою, а цяпер чамусьці ў яе не было ніякай радасці, ніякага парыву пачуццяў.Ваданосаў.Праца — багатае слова, Гэта парывы натхнення, Гэта дзень заўтрашні, новы, Светлых агнёў зіхаценні.Тарас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ва́ха ’вахта, пост вайсковы’ (Сцяшк. МГ). Запазычанне з польск.wacha ’тс’ (а гэта з ням.Wache; гл. Брукнер, 598).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ґарсць ’жменя’ (Сл. паўн.-зах.). Запазычанне з польск.garść ’тс’ (а гэта з прасл.*gъrstь; гл. Слаўскі, 1, 260).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дры́ліх ’цік (тканіна)’ (Нас., Касп.). Паводле Кюнэ (51), запазычанне з польск.drelich ’тс’ (а гэта з ням.Drellich ’тс’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
падару́накм Geschénk n -(e)s, -e, Präsént n -(e)s, -e;
мале́нькі падару́нак (kléine) Áufmerksamkeit f -, -en;
я атрыма́ў гэ́та ў падару́нак ich habe das geschénkt [zum Geschénk] bekómmen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
паслужы́ць
1. díenen vi;
паслужы́ць пры́кладам als Béispiel díenen;
гэ́та паслужы́ла падста́вай (дачаго-н) das war der Grund (für A);
2. (пэўнычас) éine Zeit lang díenen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)