Кашма́р ’цяжкі, жудасны сон; прывід, здань’; ’што-н. жахлівае, цяжкае, агіднае’ (ТСБМ). Рус. кошмар, укр. кошмар. Запазычаная лексема (але няма ў Шанскага). Фасмер (2, 361) указвае на пэўную храналогію гэтага слова, адзначаючы, што яно сустракаецца ў Гогаля і іншых. Першакрыніцай з’яўляецца франц. cauchemar ’тс’, ад лац. calcāre ’сціскаць, выступаць вонкі’ і ст.-в.-ням. mara ’дыхавіца, кашмар’ (спасылка на Мацэнаўэра, LF, 8, 47). Больш складаную гісторыю і рэканструкцыю прапануе Слаўскі, 2, 543, які зыходзіць са ст.-франц. элементаў: франц. cauchemar складанае слова: са ст.-франц. caucher ’сціскаць’ (< лац. calcāre) і ст.-франц. mare ’кашмар’. Параўн. яшчэ Клюге, 454 (пад Mahr).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Інструме́нт. Ст.-бел. инструментъ (1565 г.) ’інструмент, прылада’, ’музычны інструмент’, ’спосаб, сродак’ (Булыка, Лекс. запазыч., 187). Ужо ў старабеларускай сфарміравалася семантычная структура, вядомая сучаснай беларускай мове. Насовіч прыводзіць два значэнні: ’музычная прылада’, ’усякая прылада’. Запазычана з польск., дзе instrument з лац. instrumentum ’інструмент, прылада’. Націск на апошнім складзе пад уплывам рускай мовы; параўн. інстру́мант (Касп.). Рус. инструмент (XVII ст.) таксама з польск.; націск на апошнім складзе ў выніку ўздзеяння нямецкай мовы (Шанскі, 2, I, 89). Няма падстаў для сцвярджэння аб паўторным запазычанні з рускай у XX ст. (як Крукоўскі, Уплыў, 83; Гіст. лекс., 233, для інструментальны).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Aede tua magnus, aliena sis velut agnus

У сваёй хаце будзь гаспадаром, а ў чужой ‒ ягнём.

В своём доме будь хозяином, а в чужом ‒ ягнёнком.

бел. У чужым двары ніхто не ўказчык. У чужой парафіі няма чаго ўказваць. Дома ў сябе ‒ як хочаш і як можаш, а ў госцейках ‒ як скажуць.

рус. В чужом доме не будь приметлив, а будь приветлив. Гость хозяину не указчик. Дома ‒ как хочу, а в людях ‒ как велят.

фр. On n’impose pas ses habitudes dans la maison d’autrui (He навязывают своих привычек в доме других).

англ.

нем. Welchem Herrn du dienst, dessen Kleider du trägst (Какому господину служишь, того и платье носишь).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

кішэнь, ✂ і кішэня, ✂, ж.

  1. Ушыты або прышыты зверху адзення (штаноў, паліто, пінжака) мяшочак для дробных рэчаў і грошай.

    • Сукенка з кішэнямі.
    • Ушыць кішэні.
    • Біць па кішэні (перан. уводзіць у выдаткі).
    • За словам у кішэнь не лазіць (перан. быць знаходлівым, дасціпным у размовах; разм.).
    • Класці сабе ў кішэнь (таксама перан. прысвойваць чужыя грошы).
    • Набіць кішэнь (перан. нажыцца).
    • Не па кішэні каму-н. (перан. надта дорага).
    • Пустыя кішэні ў каго-н. (перан. няма грошай).

  2. Асобнае аддзяленне ў партфелі, чамадане і пад.

    • К. у гаспадарчай сумцы.

  3. Паглыбленне, выемка (спец.).

    • К. тоўстай кішкі.

|| памянш. кішэнька, ✂.

|| прым. кішэнны, ✂.

  • К. гадзіннік (для нашэння ў кішэні).
  • Кішэнныя грошы (на дробныя расходы).
  • Кішэнныя расходы (пра дробныя паўсядзённыя пакупкі).
  • К. злодзей (хто крадзе з кішэней).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

ляжаць, ✂; незак.

  1. Знаходзіцца ўсім целам на чым-н. у гарызантальным становішчы.

    • Л. на зямлі.

  2. Быць хворым, знаходзіцца ў пасцелі.

    • Л. у непрытомнасці.

  3. Аб прадметах: знаходзіцца на паверхні ў нерухомым стане (бакавой часткай, гарызантальна).

    • Кнігі ляжаць на стале.

  4. Знаходзіцца, быць, захоўвацца, змяшчацца.

    • Грошы ляжаць у кішэні.

  5. Размяшчацца дзе-н., мець напрамак куды-н.

    • Наўкола ляжаць калгасныя палі.
    • Шлях ляжыць на ўсход.

  6. перан. Быць чыім-н. абавязкам.

    • На бацьку ляжаць усе клопаты пра сям’ю.

◊

  • Душа (сэрца) не ляжыць да каго-чаго (разм.) — няма цікавасці, прыхільнасці да каго-, чаго-н.

  • Лежма ляжаць (разм.) — доўга ляжаць.

  • Ляжаць аблогай — пра няворанае, удзірванелае поле.

  • Ляжаць пад сукном (разм.) — заставацца без разгляду, без рэагавання (пра заявы, скаргі).

  • Ляжаць у руінах — быць разбураным.

|| наз. ляжанне, ✂ і лежня, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

сэрца​1, ✂, н.

  1. Цэнтральны орган крывяноснай сістэмы, які мае выгляд мускульнага мяшка (у чалавека — у левым баку грудной поласці).

    • С. б’ецца.
    • Хворае с.

  2. перан. Гэты орган як сімвал душы, перажыванняў, пачуццяў, настрояў.

    • У яго добрае с.
    • Няма ў іх с. (пра злых, нядобрых людзей).

  3. перан. Важнейшае месца чаго-н., цэнтр.

    • Мінск — с. нашай дзяржавы.

  4. Унутраная частка ствала дрэва, сцябла ці плода расліны.

    • На выгляд дрэва магутнае, а с. гнілое.
    • С. морквы.

◊

  • Адкрыць сэрца — прызнацца ў каханні.

  • Ад усяго сэрца — шчыра, чыстасардэчна.

  • З адкрытым сэрцам — даверліва, ад душы.

  • Прымаць блізка да сэрца што (разм.) — аднесціся да чаго-н. з увагай, спачуваннем.

  • Сэрца кроўю абліваецца чыё, у каго (разм.) — каму-н. вельмі цяжка ад душэўнага болю.

|| памянш. сэрцайка, ✂.

|| прым. сардэчны, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

бо

1. союз потому́ что, так как; а то, и́бо;

хадзе́м шпарчэ́й, бо зноў спо́знімся — пошли́ побыстре́е, потому́ что (а то, так как) сно́ва опозда́ем;

не прыйду́, бо няма́ ча́су — не приду́, потому́ что (так как) нет вре́мени;

2. частица разг. бишь;

як бо яго́ заву́ць? — как бишь его́ зову́т?

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

я́блык м. я́блоко ср.;

○ ада́маў я. — анат. ада́мово я́блоко;

во́чны я. — анат. глазно́е я́блоко;

◊ я. разла́ду — я́блоко раздо́ра;

у ~кі — (о масти лошадей) в я́блоках;

збіць на го́ркі я. — изби́ть до полусме́рти;

~ку няма́ дзе ўпа́сці — я́блоку не́где упа́сть;

я. ад я́блыні недалёка адко́чваецца (па́дае) — посл. я́блоко от я́блони недалеко́ па́дает

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

grain [greɪn] n.

1. зе́рне; кру́пы

2. зярня́тка, зе́рнетка; крупі́нка

3. драбо́к, дро́бка (солі, цукру і да т.п.)

4. : (асабліва ў адм. ск.) There isn’t a grain of truth in those rumours. У гэтых плётках няма ні кропелькі праўды.

5. гран (адзінка вагі = 0,065 г.)

6. жы́ла; напра́мак лі́ній у валакне́ дрэ́ва, ткані́не і да т.п.

♦

be/go against the grain быць чы́мсьці ненатура́льным або́ дзе́йнічаць ненарма́льным чы́нам

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

itself [ɪtˈself] pron.

1. (звыч. пра жывёл, прадметы, рэчы) сябе́; (таксама перадаецца зваротнымі дзеясловамі);

There’s no need for the team to feel proud of itself. Камандзе няма чаго ганарыцца.

2. сам; сама́; само́;

He is always politeness itself. Ён заўсёды сама ветлівасць;

by/in itself само́ па сабе́;

The door opened (all) by itself. Дзверы самі адчыніліся;

The question is not very important by itself. Пытанне само па сабе не вельмі важнае.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)