rdzeń
м.
1. асяродак; стрыжань;
2. сутнасць, змест;
3. грам. корань;
4. анат. (таксама rdzeń pacierzowy, rdzeń kręgowy) — спінны мозг;
rdzeń przedłużony — прадаўгаваты мозг
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Зер ’зрок’, ’лямпачка-капцілка’, зе́ра ’агонь, святло’ (Бяльк.). Рус. смал. зер ’агонь на наеў лодкі пры начной лоўлі рыбы’, зёр ’прасвет у лесе’. Адлюстроўвае корань *zьr‑ (гл. зрок, зрэнкі) са знач. ’тое, што відна’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Прыкарэ́нкаваты (прыкорэ́нковатый) ’нізкі, каранасты’ (стол., Нар. лекс.). Утварэнне ад ко́рань (гл.) з развіццём семантыкі. Параўн. рус. дыял. прикорёнок ’тоўсты і маларослы чалавек’, укр. при́корень ’частка ствала каля кораня, пень; невялікі калок, убіты ў зямлю’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ба́цькаўскі, ‑ая, ‑ае, н.
1. Які належыць бацьку. Ты зжылося з намі, бацькаўскае слоўца, Як бы корань з дрэвам, як бы з небам сонца. Купала. // Уласцівы бацьку. Паглядзіць на свайго сына Сцяпан, і напоўняцца яго вочы вялікай бацькаўскай радасцю. Кулакоўскі. // Набыты, спраўлены бацькам. [Ганцы] было вельмі прыемна выводзіць з аглабель за повад уласнага бацькаўскага каня. Чорны.
2. Звязаны з бацькаўшчынай, радзімай. Клічуць дарогі ў бясконцыя далі... Самы ты вольны, край бацькаўскі наш! Кірэенка. На ім [гербе] — каронай залатой — Спляліся спелыя калоссі Бязмежных бацькаўскіх раўнін. Бялевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лахма́ты, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае доўгую, густую поўсць; касматы. З кустоў, віляючы хвастом, выйшаў вялікі лахматы сабака. Скрыпка. // Зроблены са скуры з доўгай і густой шэрсцю. Лахматая шапка. Лахматы каўнер. // Разм. З доўгім ворсам (пра тканіны, а таксама вырабы з такіх тканін). Лахматая матэрыя. Лахматы ручнік.
2. З доўгімі і густымі ўскудлачанымі валасамі. Стары цыган Ляксей ляжаў пад сасною, палажыўшы лахматую галаву на корань. Каваль. // перан. Разм. Густы, кучаравы; з няроўнымі галінкамі, лістамі (пра расліны). Бэз лахматы Мірна свеціць на гародах. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Жаро́лка ’шыбеніца’ (ЭШ). Параўн. рус. дан., цвяр. жере́лка, жерёлка ’каўнер’, кур., маск., куйбыш. ’бусы’. Відаць, той самы семантычны ход, што ў фраземе сталыпінскі гальштук ’кара праз павешанне’. Корань прадстаўлены ў жарало́ (гл.) са знач. ’горла’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лепяшы́ла, жытк. лепешьіло ’целяпень’ (ТС). Відавочна, з лепеха, якое ў гаворках Тураўшчыны азначае ’аер, Acorus calamus L.’, ’маннік вялікі, Glyceria L.’ і іншыя расліны, раскідзісты корань якіх цяжэйшы за верхнюю частку расліны. Да ляпеха (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
квадра́т м Quadrát n -(e)s, -e;
матэм узве́сці ў квадра́т quadríeren vt, in die zwéite Poténz [ins Quadrát] erhében* vt;
у квадра́це hoch zweiквадра́тн|ы quadrátisch;
квадра́т ко́рань матэм Quadrátwurzel -, -n;
квадра́тая ме́ра Flächenmaß n -es, -e;
квадра́тыя ду́жкі éckige Klámmern pl
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
◎ Пілёсы ’палосы’. Карскі (1, 253) звязвае з пелесапу́ць, пеле‑ саваць ’сцябаць пугай, караць плёткай’ (гл.) пад уплывам пе‑ ляспець, што ўзыходзяць да ўсх.-слав. асновы *pols‑© корань той самы, што ў паласаваць. Гл. пялясы, пялёсы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Арэ́ннік, оре́нник ’аер’ (Бейл.). Магчыма, фанетычна-словаўтваральны варыянт слова аер, ернік (Выгонная, Тэз. малад. вуч., 27), арэй, ірны корань (Кіс.), напр., з аернік у выніку метатэзы. Гл. аер. Параўн. літ. дыял. arìlas, arìlis ’аер’ пры літар. ãjeras.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)