каза́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад казаць.
2. у знач. прым. Прадказаны, суджаны. Дужа ты не жалься, дзяўчына. Твой казаны хлопец, твой сокал Паляцеў да зоркі высокай. Бічэль-Загнетава.
•••
Казаная казка гл. казка.
Не тут казана — тое, што і не тут кажучы (гл. кажучы). — Глядзі, утопішся, не тут казана, увесь двор на ямах ды калдобінах... Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
праня́цца, праймуся, проймешся, проймецца; пр. праняўся, ‑нялася, ‑лося; заг. прайміся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць насычаным чым‑н. А макаў сок такі салодкі! Ламанцы ў ім, ну як калодкі — Так добра макам праняліся. Колас.
2. Глыбока пранікнуцца якім‑н. пачуццём. Праняцца павагай да старэйшых. □ А Месяц як зірнуў на зоркі, увесь праняўся жалем горкім. Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
калапса́ры
(ад лац. collapsus = які страціў прытомнасць)
«чорныя дзіркі», целы невялікіх памераў са шчыльнасцю рэчыва 1014—1015 г/см3, якія ўтварыліся ў выніку гравітацыйнага (гл. гравітацыя) калапсу масіўнай зоркі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
блужда́ющий
1. прич. які́ (што) блука́е; які́ (што) блу́дзіць;
2. прил. блука́ючы;
блужда́ющий нерв анат. блука́ючы нерв;
блужда́ющая по́чка мед. блука́ючая ны́рка;
блужда́ющие звёзды блука́ючыя зо́ркі;
блужда́ющие то́ки блука́ючыя то́кі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
АРЫСТА́РХ САМО́СКІ
(Aristarchos Samios; каля 320 — каля 250 да нашай эры),
старажытнагрэчаскі астраном. Першы выказаў ідэю геліяцэнтрызму (гл. Геліяцэнтрычная сістэма свету). Вучыў, што Зямля рухаецца вакол Сонца і верціцца вакол сваёй восі, а Сонца і зоркі нерухомыя. Быў абвінавачаны ў бязбожнасці і выгнаны з Афінаў. Аўтар трактата «Пра памеры і адлегласці Сонца і Месяца».
т. 2, с. 8
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
стажа́р, ‑а, м.
1. Уваткнуты ў зямлю шост, вакол якога кідаецца стог. [Другі спадарожнік:] — Дык гэта Сымонаў хутар? А дзе ж яго гумно? — Вунь там, мусіць, — паказаў першы рукой убок, за хату, дзе тырчаў голы стажар. Галавач.
2. звычайна мн. (стажа́ры, ‑жар). Народная назва групы з блізка размешчаных зорак у сузор’і Цяльца. Ночкай вынікнуць стажары, І бяздонныя амшары Зоркі высцелюць руном. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усе́яць, усёю, усееш, усее; зак., што.
1. Засеяць, заняць пасевамі (звычайна ў вялікай колькасці). Усеяць усю зямлю.
2. Пакрыць, запоўніць усю паверхню вялікай колькасцю чаго‑н. На дварэ зусім прамнілася, мароз узмацніўся, і вясёлыя зоркі ўсеялі ўсё неба. Чарнышэвіч. Дарогу герою мы кветкамі ўсеем. А. Александровіч. // перан. Заняць сабой (усю прастору, усю паверхню чаго‑н.). Рыбакі ўсеялі ўвесь бераг возера.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дрыжа́ць і дрыжэ́ць, -жу́, -жы́ш, -жы́ць; -жы́м, -жыце́, -жа́ць; -жы́; незак.
1. Трэсціся, калаціцца.
Шыбы дрыжаць.
Зямля дрыжыць пад нагамі.
2. Быць ахопленым дрыжыкамі.
Д. ад холаду.
Рукі дрыжаць.
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Гучаць перарывіста, няроўна.
Голас дрыжыць.
4. Мігацець, трымцець.
Зоркі дрыжаць у небе.
5. перан., за каго-што і над кім-чым. Ахоўваць, баючыся за каго-, што-н., за захаванасць чаго-н.
Д. за сваё дзіця.
Д. над кожнай капейкай.
6. перан., перад кім-чым. Баяцца каго-, чаго-н.
Д. перад начальствам.
|| наз. дрыжа́нне, -я, н.
|| прым. дрыжа́льны, -ая, -ае (да 2 знач.).
Д. параліч.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пацямне́ць сов.
1. потемне́ть;
2. перен. потемне́ть, помрачне́ть;
твар яго́ ~не́ў — ли́цо его́ потемне́ло (помрачне́ло);
3. поме́ркнуть;
зо́ркі ~не́лі — звёзды поме́ркли;
4. потемне́ть, потускне́ть;
срэ́бра ~не́ла — серебро́ потускне́ло;
5. безл. потемне́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
звезда́ зо́рка, -кі ж., зара́, -ры́ ж.;
вече́рняя звезда́ вячэ́рняя зо́рка;
у́тренняя звезда́ зара́нка, зарані́ца;
не́бо усе́яно звёздами не́ба ўсы́пана зо́ркамі;
звезда́ пе́рвой, второ́й величины́ астр. зо́рка пе́ршай, друго́й велічыні́;
неподви́жные звёзды астр. нерухо́мыя зо́ркі;
па́дающие звёзды астр. зні́чкі;
Поля́рная звезда́ Паля́рная зо́рка;
пятиконе́чная звезда́ пяціканцо́вая зо́рка;
о́рден Кра́сной Звезды́ о́рдэн Чырво́най Зо́ркі;
знак отли́чия «Ма́ршальская Звезда́» знак адро́знення «Ма́ршальская Зо́рка»;
путево́дная звезда́ пуцяво́дная зо́рка;
счастли́вая звезда́ шчаслі́вая зо́рка;
морска́я звезда́ зоол. марска́я зо́рка;
◊
звёзд с не́ба не хвата́ет зо́рак з не́ба не хапа́е;
роди́ться под счастли́вой звездо́й нарадзі́цца пад шчаслі́вай зо́ркай;
звёзды счита́ть а) (мечтать) зо́ркі лічы́ць, луна́ць у надхма́р’і; б) (ротозейничать) варо́н страля́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)