1. Станавіцца ў строй (у 1 знач.). Дзяжурны па роце, лейтэнант Гогаберыдзе, загадаў строіцца.Мележ.Правялі кароткі мітынг і пачалі строіцца ў калоны.Чарнышэвіч.
1.Збірацца, імкнуцца што‑н. рабіць. [Гушка:] — Цяпер .. [Сурвіла] тут, дзе я жыву, пашу сабе агароджваць строіцца.Чорны.Строіліся ўжо снедаць, і Агата сказала Рыгору, каб ён выйшаў і паклікаў Ліпачку.Сабаленка.
2. Прыбірацца, выстройвацца. За занавескай скрыпнуў ложак, мякка затупалі па падлозе ногі.., і па добрым часе, — чалавек, відаць, строіўся, каб не абы-як паказацца па людзях — адтуль выйшаў дзед Іван Астравік.Палтаран.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Но́раст ’нераст’ (Касп.; полац., З нар. сл.; мядз., Сл. ЦРБ; брасл., Сл. ПЗБ), ’ікра (рыб, жаб)’ (брасл., Сл. ПЗБ), рус.норост, норос, порость ’нераст; ікра рыб ці жаб’. Звязваюць з рус.норохтиться ’збірацца што-небудзь зрабіць, хацець, мець намер; храбрыцца, збіраючыся на якую-небудзь справу; спяшацца’, якое дакладна адпавядае літ.narstytis праставаць’, сюды ж польск.narościć ’апладняць (пра курэй)’, серб.-харв.naraščat se ’спарвацца (пра курэй)’, што дае падставы для рэканструкцыі прасл.*norstь (гл. нораў), якое можна супаставіць з літ.norėti ’хацець, прагнуць’ і з прасл.*погиъ (гл. нораў). Звязана чаргаваннем з *nerstь, гл. нераст (Фасмер, 3, 84). Параўн. таксама: Атрэмбскі, WSl, 10, 273–274; Варбат, ОЛА, 1975, 134–136; Шаўр, Slavia, 49, 208–214; SP, 25, 33–37.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ruszać
rusz|ać
незак.
1. чапаць; кратаць; кранаць;
2. варушыць;
~ać ramionami — паціскаць плячыма;
3. кранацца з месца;
~ać w drogę — збірацца ў дарогу;
~aj! — руш!; рушай!;
ruszać głową! — варушы мазгамі!
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
мо́ршчыцца, ‑шчуся, ‑шчышся, ‑шчыцца; незак.
1.Збірацца ў маршчыны (пра скуру, часткі твару). Велікаваты тонкі нос моршчыўся, і ад таго выразней выступалі баразёнкі зморшчын ля вачэй.Асіпенка.Каравая моршчыцца скура, Аброс [лясун] цёмным мохам, як пень.Багдановіч.
2. Моршчыць твар (ад болю, незадаволенасці і пад.). Вадэйка ўздрыгвае ўсім сваім вялікім целам, пакутліва моршчыцца.Навуменка.Бацька, скурчыўшыся, ляжаў у прымятым аеры ля раўка і моршчыўся ад болю.Бажко.
3.перан. Пакрывацца маршчынамі, рабізной (пра паверхню вады). Ад ветру з прысвістам шумелі голыя кусты, у затоках і невялікіх сажалках моршчылася цёмна-сіняя вада.Дуброўскі.Рачулкі моршчыліся ў пене.Бядуля.// Рабіцца няроўным, пакрывацца складкамі (пра адзежу, рэчы). Малатабоец Міша Чэчат глядзіць, .. як моршчыцца і сапе на ўсё нутро куртаты скураны мех.Арочка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
загада́ць1, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каму.
1.зінф. Аддаць загад. Прыйшоўшы ў роту, лейтэнант загадаў збірацца да выступлення.Мележ.// Распарадзіцца, наказаць. Чалавек загадаў брыгадзе зараз жа адчапіць паравоз і пускаць яго на бліжэйшы мосцік.Паслядовіч.Настаўніца загадала вывучыць на памяць верш.Шахавец.
2.Разм. Апавясціць (аб сходзе). Загадаць на сход.
загада́ць2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
1. Прапанаваць загадку або пытанне для разгадка адказу. Загадаць загадку. Загадаць рэбус.
2. і без дап. Задумаўшы што‑н., імкнуцца знайсці адказ, угадаць вынік па картах, па якіх‑н. прыметах. [Бабка Параска] загадала: калі азірнецца [Лабановіч], дык з ім нічога благога не здарыцца ў дарозе, і ён шчасліва вернецца назад.Колас.//Разм. У думках спыніцца на чым‑н., выбраць што‑н. Загадаць лік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ра́кавіна, ‑ы, ж.
1. Вонкавае шкілетнае ўтварэнне беспазваночных жывёл у выглядзе вітай, авальнай або створкавай каробкі. Калі ў ракавіну цёмную жамчужніцы Упадзе пясчынка хоць адна, — Жэмчугам патроху робіцца яна!Багдановіч.
2. Назва розных прадметаў, якія сваім знешнім выглядам, формай нагадваюць ракавіну (у 1 знач.). У ракавіне летняй сцэны парку пачалі збірацца музыканты з трубамі.Сабаленка./ Пра некаторыя органы і часткі цела такой формы. Вушная ракавіна. Насавая ракавіна. Ракавіна капыта.
3. Кухоннае або туалетнае прыстасаванне ў выглядзе міскі са злівам пад водаправодным кранам. Тут, у кухні, .. [жанчына] адкрывае кран над белай ракавінай умывальніка.Мікуліч.
4.Спец. Пустата ў метале, бетоне, гіпсе і пад., утвораная пры пераходзе рэчыва з вадкага стану ў цвёрды. Усадачная ракавіна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Полк ’вайсковая адзінка’ (ТСБМ), ’род, племя’ (Бяльк.), ’вельмі многа’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Укр.полк, рус.полк, польск.pułk, ст.-польск.pełk (імя ўласнае Świętopełk), в.-луж.połk, чэш., славац.pluk, серб.-харв.пук ’народ, тлум’, балг.пълк, ст.-слав.плъкъ. Прасл.*pьlkь. Адзінай думкі наконт паходжання гэтага слова няма. Найбольш верагодным лічыцца праславянскае запазычанне гоцкага *fulk(s) ’вайсковы атрад’, параўн. ст.-в.-ням.folc (суч. Volk) — ’народ’, войска’, але гэта не бясспрэчна (Чарных, 2, 53). Векслер (Гіст., 125) тлумачыць адсутнасць пераходу л > ў аднаўленнем л пад уплывам рус.полк. Банькоўскі (2, 526) параўноўвае з лат.palks, літ.pulkas ’мноства, тлум, статак; войска’, pulkáuti ’збірацца ў статак (пра птушак)’, санскр.pr̥nakti ’злучаць’, што сумнеўна (гл. Фасмер, 3, 311). Гл. таксама пулк.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ту́мны ‘мутны, няясны, матавы, без бляску’ (ТС), ‘млявы, вялы’: ена ужэ тумная пасля работы (маз., ГЧ), ту́мно ‘змрочна, няясна, мутна, туманна, цьмяна’ (ТС, ПСл; жытк., Жыв. НС), ‘хмурна’, ‘млосна’ (ЛМТ). Відаць, звязана з цьмяны (гл.), параўн. укр.дыял.тмя́ний ‘зацемнены, матавы’; ‘сумны, нудны’, што да тма ‘цемра’ (ЕСУМ, 5, 691), ст.-бел.тьма, тма ‘тс’, якія, паводле Бузука (ЗІФВ УАН, 13–14, 278), могуць чаргавацца з коранем тум‑, параўн. укр.тума́ ‘хмуры, маўклівы чалавек’, а таксама рус.дыял.ту́мный ‘сумны, журботны’, польск.дыял.tumny ‘поўны, тлусты’ < і.-е.*tou̯m‑/*teu̯m‑, гл. роднаснае літ.tumà ‘мутнасць’, tumė́ti ‘мутнець’, лат.tumêt ‘гусцець’, ‘збірацца (пра дажджавыя аблокі)’, tumuļat ‘(пра неба) паволі пакрывацца хмарамі’ і інш., паводле Смачыньскага (694), узыходзяць да і.-е.*tu̯em‑ ‘набрыняць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ánfallen
*
1.
vt
1) напада́ць (на каго-н.)
2) апано́ўваць (каго-н.)
2.
vi(s) узні- ка́ць; збіра́цца
in der nächsten Wóche wird viel Árbeit ~ — на насту́пны тддзень набра́лася мно́га рабо́ты
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)