Апляву́ха (БРС), апляву́х (Федар., 6, 64), апляву́шына (Клышка, Пол., 1969, 2, 251), пляву́ха (Бяльк.). Рус.оплеу́ха (у слоўніках з 1731 г.), оплеу́шина, оплеу́шить. Першаснае значэнне, магчыма, не ’ўдар’, а дзеянне ці вынік аплявання — выраза знявагі да чалавека; утворана, як заціраць — заціруха, ад апляваць. Параўн. у рус. слоўніку першай палавіны XVIII ст.: оплевати «слинами заплевати, чином уничтожити, презрити» (Рукоп. лексикон, 242). Таму ‑в‑ не ўстаўное, як лічыў Карскі, прымаючы этымалогію Міклашыча, 71, аб паходжанні слова ад вуха. Сабалеўскі (Лекции, 142) больш дакладна ўказвае на выпадзенне ‑в‑ у рускай літаратурнай мове. Тлумачэнне слова ад апляваць праз звычай пляваць на руку перад тым як ударыць, якое прымае Фасмер, 3, 145, спасылаючыся на Брандта РФВ, 25, 33 наст., непатрэбна. Праабражэнскі (1, 653) зводзіць слова да пляваць і бляваць (даючы дыял.облеуха) без удакладнення семантычнага ходу ўтварэння слова, указваючы, што сувязь з вуха — другасная. Формы тыпу поўха, поўшына (Бяльк.) указваюць на магчымасць народнаэтымалагічнай сувязі са словам вуха.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ры́ла, ‑а, н.
1. Выцягнутая пярэдняя частка галавы ў некаторых жывёл; лыч. Носам хмыкнула Хаўроння, Адвярнула рыла, Рада тым, што дзівака Лоўка абхітрыла.Дзеружынскі.
2. Верхняя або пярэдняя выцягнутая частка чаго‑н. З кішэні капота тырчала куртатае рыла бутэлькі.Асіпенка.Юрка пачуў, як зноў яму балюча ткнулі ў плечы рылам аўтамата, што тупым і цяжкім жалезным прутам.Пташнікаў.Кулямётчыкі павярнулі тупое рыла «максіма» на коннікаў.Хомчанка.
3.Груб. Твар чалавека. — У цябе ж не твар, а такое зладзейскае рыла, якога свет не бачыў!Чорны.
•••
Ні вуха ні рылагл.вуха.
Суконнае рыла (уст.) — гандляр.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Láuscher
m -s, -
1) паляўн.ву́ха (ваўка, лісіцы)
2) той, хто падслухо́ўвае; шпі- ён, віж
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
паапяка́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Апячы ўсіх, многіх або ўсё, многае. Паапякаць рукі. Паапякаць плечы на сонцы. □ — Каваль [з хлопца] будзе. Яго з кузні за вуха не выцягнеш. То ў сажу выпацкаецца, то пальцы паапякае. І ніколі не плача.Б. Стральцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прывы́клы, ‑ая, ‑ае.
Які прывык да чаго‑н., мае прывычку да чаго‑н. Праўда, назваць гэта «зацішшам» мог толькі хіба такі цярплівы, прывыклы да бою воін, як Шчарбацюк.Мележ.Прывыклае да цішыні вуха ўлавіла частае тупанне мноства ног.Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тугі́, -а́я, -о́е.
1. Моцна нацягнуты.
Тугая струна.
2. Да адказу напханы чым-н.; пругкі, ядраны.
Т. мяшок.
Т. качан капусты.
3. Які цяжка сціскаецца або расцягваецца.
Тугая спружына.
4.перан. Які адчувае цяжкасці ў вырашэнні, выкананні чаго-н., з цяжкасцямі ўспрымае, засвойвае што-н. (разм.).
Т. на мову.
Яму туга (прысл.) давалася работа.
◊
Ту́гі на вуха (разм.) — які дрэнна чуе, глухаваты.
|| наз.ту́гасць, -і, ж. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Трыву́х(а) (треву́ха, треву́х) ‘удар, поўха’ (Нас.), трыву́шина ‘аплявуха’ (там жа), трыву́шыць ‘біць у вуха’ (Юрч. Вытв.). З рускай мовы: треу́х ‘поўха’. Паводле Фасмера (4, 101), з тре‑ і у́хо, першая частка, відаць, з тре́снуть ‘ударыць, стукнуць’, параўн. рус.затре́щина ‘аплявуха’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
недачува́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Дрэнна чуць, быць глухаватым. Стары.. адкашляўся. — Здароў, здароў, дачка. Сядай.. бліжэй да мяне, а то я ўжо недачуваю.Шамякін.Мікіта, як некалі і бацька яго, недачуваў на адно вуха.Чыгрынаў.
2.Незак.да недачуць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)