Сенако́с ‘нарыхтоўка сена і час, калі косяць сена’, ‘луг, прызначаны для касьбы’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Касп., Сл. ПЗБ), сенако́с ‘тс’ (ТС), сынока́с ‘тс’ (кам., Жыв. НС). Параўн. укр. сінокі́с ‘луг, сенажаць’, рус. сеноко́с ‘сенажаць; нарыхтоўка сена’, польск. sianokos ‘нарыхтоўка сена’, харв. sjenòkos ‘тс’, senokȍša ‘луг’, славен. senokȍs ‘касец сена’, макед. сенокосач ‘тс’. Адносна новае ўтварэнне, характэрнае для асобных славянскіх моў, паколькі, як сцвярджае Брукнер (259), “w średniowieczu nikt trawy nie kosił, tylko siekł”, параўн. старое славен. senosȅk ‘касец’ (Фурлан у Бязлай, 3, 228; гл. сячы): ад сена і касіць (гл.) па мадэлі сенажаць (гл.). Бязлай (Eseji, 140) мяркуе пра этнакультурны падзел славянства ў залежнасці ад ужывання аграрных тэрмінаў *požьnь (гл. пожня), *sěnožętъ і *pokosъ (гл. пакоша), *sěnokosъ у арэальным плане, што патрабуе далейшага вывучэння экспансіі інавацыйных утварэнняў на славянскіх тэрыторыях.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
персана́льны, ‑ая, ‑ае.
Які датычыцца пэўнай асобы; асабісты. Персанальнае запрашэнне. □ Сход, магчыма, і не запомніўся, калі б на парадку дня не стаяла персанальная справа Міхася. Сіўцоў. // Прызначаны для абслугоўвання пэўнай асобы. Персанальная машына. // Які ажыццяўляецца пэўнай асобай; асабісты. Персанальная адказнасць.
•••
Персанальная пенсія гл. пенсія.
Персанальны пенсіянер гл. пенсіянер.
[Лац. personalis.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ка́ртачны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да карты, карт (у 2 знач.). Картачная гульня. // Звязаны з гульнёй у карты. Картачны доўг. // Прызначаны для гульні ў карты. Картачны стол.
2. Які мае адносіны да карткі (у 1, 4 знач.). Картачны каталог.
•••
Картачная сістэма гл. сістэма.
Картачны домік гл. домік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
касмі́чны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да космасу, звязаны з асваеннем космасу. Касмічная прастора. Касмічны век. Касмічная лабараторыя. // Прызначаны для палёту ў космас, для работы ў космасе. Касмічны карабель. Касмічная ракета. Касмічная метэастанцыя.
•••
Касмічная скорасць гл. скорасць.
Касмічны апарат гл. апарат.
Касмічны пыл гл. пыл.
Касмічныя прамяні гл. прамень.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лігату́рны 1, ‑ая, ‑ае.
Спец. Які мае адносіны да лігатуры 1. // Які змяшчае лігатуру 1, з лігатурай 1. Лігатурнае золата.
лігату́рны 2, ‑ая, ‑ае.
Спец. Які мае адносіны да лігатуры 2. Лігатурны знак.
лігату́рны 3, ‑ая, ‑ае.
Спец. Які мае адносіны да лігатуры 3; прызначаны для яе. Лігатурны шоўк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вучэ́бны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да вучобы, з’яўляецца вучобай. Вучэбныя заняткі. Вучэбны працэс. // Прызначаны для правядзення вучобы, заняткаў. Вучэбны корпус. Вучэбны фільм. Вучэбны самалёт.
2. Які мае на мэце падрыхтоўку; трэніровачны. Вучэбны полк, збор. Вучэбная стральба.
3. Звязаны з арганізацыяй працэсу навучання, навучальны. Вучэбныя планы, праграмы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
публі́чны, ‑ая, ‑ае.
1. Які адбываецца ў прысутнасці публікі, людзей; адкрыты. Публічная лекцыя. □ Паэт [Максім Танк] перакладаў вершы Пушкіна на беларускую мову яшчэ ў давераснёўскі перыяд, выступаў з іх публічным чытаннем. Бугаёў.
2. Прызначаны для шырокага кола людзей, грамадства, для грамадскага карыстання. Публічная бібліятэка. Публічная выстаўка.
•••
Публічны дом гл. дом.
[Ад лац. publicus — грамадскі.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сартавы́, ‑ая, ‑ое.
1. Які мае адносіны да сорту (у 2 знач.), да размеркавання па сартах. Сартавая праполка. Сартавыя якасці насення. // Які прызначаны, служыць для вывядзення новых якасных сартоў. Сартавы ўчастак.
2. Які належыць да высокага, каштоўнага або спецыяльнага сорту. Сартавая пшаніца. Сартавая бульба. Сартавое шкло. Сартавое жалеза.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
селядцо́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да селядца, селядцоў. Селядцовы хвост. // Прызначаны для селядцоў. Селядцовая бочка. // Звязаны з промыслам і апрацоўкай селядцоў. Селядцовы промысел.
2. у знач. наз. селядцо́выя, ‑ых. Сямейства рыб, да якога адносяцца селядцы, кількі і пад. Ёсць гіганты сярод селядцовых. Гэта атлантычны тарпун. «Маладосць».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сы́рны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да сыру. Сырны пах. □ З-пад расцярушаных сырных крошак можна было прачытаць на .. рубчастым беразе [талеркі] славянскія літары. Баранавых. // Прыгатаваны з сыру, з сырам. Прысеў і .. [Рыгор] і заказаў шклянку гарбаты ды пару сырных бутэрбродаў. Гартны. // Які прызначаны, служыць для вырабу сыру. Сырная маса.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)