2. Замітусіўшыся, пачаць старанна, рупліва што‑н. рабіць. Маці заходзілася: трэба пачаставаць дарагога госця!Мележ.Нупрэй захадзіўся, кінуўся раскладаць агонь.Колас.
3.Разм. З сілай пачацца; усхадзіцца. Вецер захадзіўся. Мяцеліца захадзілася.//перан. Разгневацца, разлютавацца, раз’юшыцца. — А што я табе такое, скажам, зрабіў, што так ты захадзіўся?Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
захма́рыць1, ‑рыць; зак.
1.што. Зрабіць хмарным. Захмарыла ўжо восень неба і распранае гай барвовы.Вялюгін./убезас.ужыв.Хутка зноў захмарыла, дождж разахвоціўся і дробна ды густа ліў да самага вечара.Кірэенка.
2.перан.; каго-што. Засмуціць, замаркоціць. Пачутая нядобрая навіна пра Ганну ўжо тут, у гаворцы з маці, захмарыла [Васіля].Мележ.
захма́рыць2, ‑рыць; безас.зак.
Пачаць хмарыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пакрыць тонкім слоем чаго‑н. сыпкага. [Партызаны] адвярнулі ўбок рэйку, зацерушылі цямнеючыя мясціны снегам і хутка пайшлі назад.Федасеенка.Зайздрошчу Волзе ад душы, Яна перада мной як на далоні, Яе сняжок зацерушыў, І вольны вецер ходзіць, звоніць.Астрэйка./убезас.ужыв.Дарогу злёгку зацерушыла снегам.Кавалёў.
зацерушы́ць2, ‑церушу, ‑цярушыш, ‑цярушыць; зак.
Пачаць церушыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пачаць ізноў спакойна і роўна дыхаць (пасля бегу, хады і пад.). — Не спяшайся так, кабеціна, — сунімаў .. [маці] Адам, пакашліваючы, — здыхацца не магу я...Якімовіч./ Пра хворага. Чалавек цяжка захварэў. Нешта падперла пад бакі, сціснула грудзі, твар увесь смыліць, як бы полымем збоку хто яго пячэ, і ніяк не здыхацца, і гаварыць нельга.Ермаловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ружжо́, ‑а, н.
Ручная агнястрэльная зброя з доўгім ненаразным (у адрозненне ад вінтоўкі) ствалом. На ахову палатна паставілі вартавога — Алеся Голуба, узброенага паляўнічым ружжом.Васілевіч.
•••
Пад ружжом — а) на ваенным становішчы, у стане баявой гатоўнасці (пра армію); б) у арміі (служыць).
Паставіць пад ружжогл. паставіць.
У ружжо! — а) каманда стаць у строй са зброяй; б) каманда быць гатовым прыняць або пачаць бой.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Нача́льнік ’хто кіруе, загадвае чым-небудзь’ (Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ, Некр. і Байк., БРС, ТСБМ), параўн.: nastaulaju naczalnikam nad waŭkami (Пятк. 2, 144), укр., рус.нача́льник ’тс’, польск.naczélnik ’хто стаіць на чале, кіраўнік, правадыр’, чэш.načelnik ’тс’, славац.načelnik, славен.načelnik, серб.-харв.на́челник, балг.нача́лник, макед.началник. Са ст.-слав.начѧльникъ ’правадыр, кіраўнік’ ад начѧло ’пачатак’, параўн. рус.под нача́лом ’пад кіраўніцтвам’; для шэрагу славянскіх моў дапускаецца змяшэнне асноў načęti, načьnǫ ’пачаць’ і čelo ’лоб, пярэдняе месца’ (гл. чало), параўн. на чале, польск.na czele, славен.na čelu ’на першым месцы, пад кіраўніцтвам’, гл. Бязлай, 2, 210; Махэк₂, 97 і інш.; параўн. таксама польск.naczelnik ’павязка на лоб; рамень у вуздэчцы, што знаходзіцца на ілбе ў каня’, якое разам з naczelnik ’загадчык, кіраўнік, камандзір’ выводзяць ад czoło, гл. Брукнер, 80; Варш сл., 3, 24.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тонь1 ’тоня’ (Сцяшк.), ’затон, вір’ (ТС), ’месца, дзе можна закінуць невад’ (мёрск., Жыв. НС), ’адзін заход з рыбнай снасцю і адзін улоў’ (паст., Сл. ПЗБ), ’вялікі невад’ (трак., Сл. ПЗБ), ’частка вуды, лескі’ (іўеў., Сл. ПЗБ), ’сетка (на рыбу)’ (Барад.). Гл. то́ня, лічыцца больш позняй формай, што ўзнікла ў выніку трансфармацыі канца слова, параўн. польск.woń ’пах, смурод’ < прасл.*vonʼa ’тс’ (Крытыкі, PF, 7, 228; Борысь, 708) і пад.
Тонь2 ’ход, рух’ (Сцяшк.). Рэдкае слова, адносна якога выказваецца меркаванне, што яно звязана чаргаваннем галосных з цягнуць (гл.), што, магчыма, узыходзіць да *tęti ’цягнуць’ < і.-е.*ten‑ ’тс’ з зыходным значэннем ’цяга’, параўн. рус.тять ’ісці’, укр.стена́тися ’кінуцца (пачаць рух)’, якія маюць адпаведнікі ў лац.tenor ’раўнамерны рух’, ст.-ірл.tēit ’ідзе’ (Мяркулава, Этимология–1975, 54–55). Хутчэй за ўсё, аналагічнага паходжання з аманімічным яму папярэднім словам, падрабязней гл. тоня.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Rückzug
m -s, -züge адступле́нне, адыхо́д;
zum ~ blásen* біць адбо́й;
der Feind war im vóllen ~ begríffen праці́ўнік адступа́ў па ўсяму́ фро́нту;
den ~ ántreten* пача́ць адступле́нне;
j-m den~ ábschneiden* адрэ́заць каму́-н. шлях да адступле́ння
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
ánlaufen
*
1.
vi(s)
1) пача́ць дзе́йнічаць, заве́сціся
2) прыбяга́ць
3) разбяга́цца
4) (gegen А) напада́ць; натыка́цца (на што-н.)
der néue film läuft an — ідзе́ но́вы фільм
2.
vt
éinen Háfen ~ — захо́дзіць у га́вань
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)