спе́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які выспеў, паспеў (пра садавіну, гародніну, злакі). Між густой зялёнай травы ўсюды чарнелі спелыя ягады. В. Вольскі. Маці ў сенцах рэзала нажом спелыя гарбузы. Гамолка. Арэхі былі спелыя і вельмі смачныя. Ваданосаў. Мора калышацца, мора жытнёвае, Спелым калоссем звіняць берагі. Трус. // Прыгодны для выкарыстання або які дасягнуў гранічнага ўзросту. У Лаўскі лес ішлі ў арэхі, Шукалі там лісіных нор. Гукнём: — Агу!.. — Адкажа рэхам: — Агу! — цяністы, спелы бор. Бялевіч. // Пра яркі, насычаны колер. А можа, гэтая красуня вялікая модніца і вырашыла ўпрыгожыць сябе такімі спелымі колерамі? Паслядовіч. Завывала ў топцы полымя .. Струменіліся, снавалі празрыстыя залацістыя ніці. Яны прымалі самыя нечаканыя абрысы, дзівосныя адценні: ад расплаўленага золата да спелай жаўціні аўсянага снапа. Лынькоў.
2. перан. Які дасягнуў майстэрства, вопытнасці (пра музыканта, мастака і пад.). І ў гэтым асаблівая сіла .. даступнай толькі спеламу майстру метафары. Бугаёў. Наогул, небяспечна што-небудзь раіць такому спеламу майстру, як Янка Брыль, але думаецца, што ён можа паставіць перад сабой талстоўскую задачу — патрошкі абмяжоўваць лірычную стыхію свае творчасці. Кучар.
3. перан. Дасканалы; закончаны, грунтоўна абдуманы. Паволі, радок за радком, вырысоўваўся, няхай і не надта дасканалы, спелы, але ўсё-такі ёмкі малюнак іх студэнцкага жыцця. Дамашэвіч. Нашу літаратуру ведаюць і далёка за межамі, і ў гэтых поспехах — вялікая заслуга нашай дасканалай і спелай літаратурнай мовы. Скрыган. Новыя часы — новыя духоўныя павевы. Яны асветлены звычайна больш спелымі поглядамі на працэс сацыяльнага развіцця. Майхровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
упо́р, ‑а і ‑у, м.
1. ‑у. Дзеянне і стан паводле дзеясл. упіраць — уперці (у 3 знач.) і упірацца — уперціся (у 1 знач.).
2. ‑а. Прадмет, месца, у якое ўпіраюцца. Ён [шэф] пяць патронаў у кішэнь, Нагледзеў лепшую мішэнь, Прылёгшы на ўпор, І стрэльбу да пляча прыпёр. Крапіва. Буфер адыгрывае ў час лоўлі ролю ўпора для рукі пры закідванні насадкі. Матрунёнак.
3. ‑а. Падпора, якая падтрымлівае што‑н. І раптам — думка: а што, калі віхура пабярэ сілы, сарве кран з упораў і перакуліць. Гарбук. // Прадмет, пры дапамозе якога абмяжоўваецца перамяшчэнне чаго‑н. Чыгуначны ўпор. Падлажыць упоры пад калёсы аўтамашыны.
4. ‑у; перан. Сканцэнтраванне ўвагі на адным чым‑н. У рашэнні Пленума галоўны ўпор робіцца на ўсямернае выкарыстанне аб’ектыўных эканамічных законаў. «Звязда».
•••
Ва ўпор — а) пільна, прама (глядзець, разглядаць каго‑, што‑н.). Прыпыніўшыся, Рая паглядзела на.. [Севу] ва ўпор і прыжмурылася. Карпаў. — Ну што, даражэнькі, будзем рабіць? — нарэшце спытаў Аляксей Аляксандравіч, паклаўшы абодва кулакі на стол і ва ўпор пазіраючы на Пятра. Ваданосаў; б) адкрыта, без хітрыкаў (сказаць, спытаць што‑н.). І раптам [Шыковіч] павярнуўся да капітана, спытаў ва ўпор: — Скажыце, Сербаноўскі, па-чалавечы шчыра: а што вы думаеце, пазнаёміўшыся са справай Савіча? Шамякін; в) з блізкай адлегласці, амаль упіраючы дула (страляць, расстрэльваць). [Пушка] біла ва ўпор па ганку, што ішоў праз лес. М. Ткачоў. Батура страляе з пагана тры разы. Ва ўпор, у росхрыст паркалёвай сарочкі па грудзях. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чый 1, чыя, чыё; займ.
1. пытальны. Абазначае пытанне аб прыналежнасці каго‑, чаго‑н. каму‑н. Чый гэта лес? Чыя гэта хата? □ Чые гэта кіпці Упіліся ў горла Ніла? Панчанка. // З якой сям’і, з якога роду. — Чый жа ты будзеш? — спытаў я ў хлапчука. Бажко.
2. неазначальны. Разм. Чый-небудзь, чыйсьці. [Ліпа] брала кнігі ў рукі, гладзіла іх, раўняла або выпроствала лісткі.. Многа было ў яе чытачоў, і рэдка чыйго густу не ведала яна. Алешка.
3. адносны. Падпарадкоўвае даданыя азначальныя сказы. Хто ж такі Мартын Рыль, чый арышт узрушыў новага войта? Колас. Не завіце безыменнымі Загінуўшых за волю, Над чыім курганам Помніка няма. Танк.
4. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы. [Броня:] Чаго.. [Шкуранкоў] нешта насуплены пайшоў?.. [Гудовіч:] Ды як жа!.. Дагэтуль сядзеў і чакаў, чыя возьме, а цяпер лічыць, што ўжо ўсё вырашана, і таму можна не саромецца. Крапіва. Ведае кошка, чыё сала з’ела. Прыказка.
5. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы. [Дачка:] — Няхай той з вас, чыя кабыла, выпража яе з калёс ды вядзе ў руках, а той, чые калёсы, няхай цягне іх на сабе ў другі бок. Якімовіч.
чый 2, ‑ю, м.
1. Высокі стэпавы кавыль, які расце ў Сярэдняй і Цэнтральнай Азіі. Сцябло чыю. Карэнне чыю.
2. Высушаныя сцёблы гэтай расліны, якія выкарыстоўваюцца для пляцення розных вырабаў, а таксама як сыравіна для папяровай і цэлюлознай вытворчасці. Цыноўка з чыю.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
jeden
jed|en
1. адзін;
~na druga — адна другая;
~en za drugim — адзін за другім;
co do ~nego — усе да аднаго;
ani ~en — ніводзін; ніхто;
~no z dwojga — адно з двух;
jak ~en mąż — усе да аднаго; усе, як адзін;
wszystko ~no — усё роўна, усё адно;
z ~nej strony ... z drugiej strony ... — з аднаго боку... з іншага боку;
2. нейкі, якісь, якісьці;
co to za ~en? — што за ён?; хто такі? ...;
na ~nej nodze — на адной назе; мігам;
~en do sasa, drugi do lasa — хто ў лес, а хто па дровы
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
przez
1. цераз; праз;
iść przez las — ісці праз лес;
przejść przez ulicę — перайсці цераз вуліцу;
słychać przez ścianę — чуваць цераз сцяну;
przez parkan — цераз паркан;
2. на працягу; цягам;
bawić przez miesiąc — праводзіць месяц; быць на працягу месяца;
przez ten rok wiele się zmieniło — за апошні год шмат змянілася;
3. па, праз; з;
mówić przez telefon — размаўляць па тэлефоне;
przez żart — дзеля жарту;
to wszystko przez ciebie — гэта ўсё праз (з-за) цябе;
posłać przez posłańca — адправіцца з пасыльным;
napisany przez kogo — напісаны кім;
mnożyć (dzielić) przez dwa — памнажаць (дзяліць) на два
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
праз прыназ
1. (скрозь) durch (A);
ісці праз лес durch den Wald géhen*;
праз акно́ durch das Fénster;
праз шчыліну durch die Rítze;
гаварыць праз зу́бы vor sich hin múrmeln;
праз слёзы únter Tränen;
2. (у дачыненні да часу) nach (D), in (у будучыні);
праз дзве гадзі́ны пасля́ яды́ zwei Stúnden nach dem Éssen;
праз дзве гадзі́ны in zwei Stúnden (у будучым);
3. (пры дапамозе) durch (A), mit Hílfe;
праз перакла́дчыка mit Hílfe éines Dólmetschers;
я даве́даўся пра гэ́та праз майго́ сябра ich habe es durch méinen Freund erfáhren;
4. (з прычыны) wégen (G); von (D); durch (A); infólge (G);
праз драбязу́ wégen éiner Níchtigkeit;
праз шум нічо́га не чува́ць vor Lärm ist nichts zu hören;
праз тваю хваро́бу infólge déiner Kránkheit;
5. (зверху чаго-н) über (A);
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
зайсці́
1. (куды-н) (прыйсці) (hín)gehen* vi (s); besúchen vt, áufsuchen vt, vórsprechen* vi (па афіцыйных справах); vorbéikommen* vi (s) (да каго-н bei D) (наведаць);
мне трэба́ зайсці́ ў кра́му ich muss ins Geschäft;
я зайду́ да цябе́ ich komme bei dir vorbéi;
2. (па каго-н, па што-н) ábholen vt;
я зайду́ па цябе́ ich hóle dich ab;
3. (увайсці) hinéingehen* vi (s);
мы зайшлі́ далёка ў лес wir gíngen weit in den Wald hinéin;
4. (апынуцца дзе-н) (hín)geráten* vi (s), (hín)gelángen vi (s);
куды́ мы зайшлі́? wo sind wir híngeraten?;
5. (апусціцца) úntergehen* vi (s);
со́нца ўжо́ зайшло́ die Sónne ist schon úntergegangen;
гаво́рка зайшла́ пра… das Gespräch kam auf… (A);
спра́ва зайшла́ далёка die Sáche nahm úngewöhnliche Áusmaße an
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
bound
I [baʊnd]
1.
v., p.t. and p.p. of bind
2.
adj.
1) перапле́цены, сшы́ты
a bound book — перапле́ценая кні́га
2) зьвя́заны, абавя́заны; зму́шаны
to be bound by one’s promise — быць зьвя́заным абяца́ньнем
3) informal рашу́чы, станаўкі́
to be bound to go — нава́жыцца ісьці́
•
- bound up in
- bound up with
II [baʊnd]
1.
v.i.
1) падско́кваць; скака́ць, бе́гчы по́дскакам
2) адбіва́цца, адско́кваць
2.
v.t.
падбіва́ць (напр. мя́чык)
3.
n.
адско́к -у m., скачо́к упе́рад; падско́к -у m.
With one bound the deer went into the woods — Адны́м скачко́м казу́ля шмы́гнула ў лес
III [baʊnd]
1.
n.
мяжа́ f., ме́жы pl.
bounds —
а) ме́жы
б) абша́р, абня́ты ме́жамі
out of bounds — за мяжо́ю або́ за лі́ніяй спарто́вай пляцо́ўкі
2.
v.t.
1) право́дзіць мяжу́, абмяжо́ўваць
2) Obsol. абыйма́ць, улуча́ць
3.
v.i.
межава́цца
•
- hold within bounds
- within the bounds of possibility
IV [baʊnd]
adj.
у даро́зе; у кіру́нку
I am bound for home — Я е́ду дамо́ў
a train bound for Miensk — цягні́к на Менск
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
каша́ра
1. Месца для стаянкі кароў у летні час (Ветк., Гом., Краснап. Бяльк., Маз., Пар., Рэч.). Тое ж кашар'ё (Іван.), каша́рнік (Пін.).
2. Авечы загон, аўчарнік (БРС).
3. Летняе стойла для коней на пашы (Ветк., Сал.).
4. Абгароджанае месца для свіней (Сал.).
5. Абгароджанае месца для начной пасьбы коней (Рэч.).
6. Густое драбналессе і кусты (Краснап.).
□ в. Кашары Мін., ур. Кашары (дробны лес і кусты) каля в. Кажамякіна Краснап.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
сасо́ннік Месца, парослае сасной; сасновы лес (БРС). Тое ж сасновец, сасновіца, сасноўка, сасноўца, сасню́га́ (Слаўг.), сасня́к (Докш., Жытк., Леп., Нясв., Слаўг., Шчуч.).
□ ур. Сасоннік (балота) каля в. Кулікоўка Слаўг., ур. Сасновец (узвышша сярод абалоні) каля в. Ст. Каменка Слаўг., ур. Сасновіца (поле) каля в. Ржаўка Слаўг., вул. Сасноўка ў в. Рудня Слаўг., ур. Сасноўка (возера ў сасновым лесе) каля в. Ст. Каменка Слаўг., ур. Сасноў каля в. Заспа Рэч.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)