чыншаві́к, ‑а, м.

Гіст.

1. У феадальнай Еўропе — селянін, які карыстаўся спадчыннай зямлёй часова або бестэрмінова, за што плаціў чынш.

2. На Беларусі і ў Літве 15–19 стст. — селянін, асноўнай формай павіннасці якога быў грашовы аброк, чынш.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Парсу́на ’жывапісны свецкі партрэт у Расіі канца XVI–XVII стст.’ (уст. ТСБМ). З рус. парсу́на ’партрэт’ (1617 г.), якое з персо́на (гл. пярсона) (Фасмер, 3, 244).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

слабада́, -ы́, ДМ -дзе́, мн. слабо́ды і (з ліч. 2, 3, 4) слабады́, -бо́д, ж.

1. гіст. Паселішча або гарадскі квартал у Расіі, Беларусі і Украіне ў 11—18 стст., жыхары якога не былі прыгоннымі або часова вызваляліся ад падаткаў.

2. Вялікае гандлёвае ці прамысловае сяло; адасобленая частка вялікага сяла.

3. Пасёлак ля горада; прыгарад (уст.).

|| памянш. слабо́дка, -і, ДМ -дцы, мн. -і, -дак.

|| прым. слабадскі́, -а́я, -о́е.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ме́сніцтва, ‑а, н.

1. Гіст. У Маскоўскай Русі 15–17 стст. — парадак замяшчэння дзяржаўных пасад баярамі ў залежнасці ад знатнасці роду, а не ад асабістых заслуг.

2. перан. Абарона вузкамесніцкіх інтарэсаў. — Прабачце, але ў вашых развагах ёсць крыху месніцтва. Шахавец.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кі́вер, ‑а, м.

Цвёрды высокі галаўны ўбор без палёў, які насілі ў еўрапейскіх арміях у 18–19 стст. [Юрага] быў апрануты ў сіні шынель з бліскучымі эпалетамі, на галаве ківер з султанам, шабля пры баку і звонкія шпоры на абцасах. С. Александровіч.

[Польск. kiwior.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

со́тнік, ‑а, м.

1. Начальнік сотні воінаў у Старажытнай Русі.

2. У дарэвалюцыйнай Расіі — афіцэрскі чын у казацкіх войсках, які адпавядаў чыну паручніка ў пяхоце. // Асоба, якая мела гэты чын.

3. Начальнік адміністрацыйна-тэрытарыяльнай сотні на Украіне ў 16–18 стст.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

тамга́, ‑і, ДМ ‑мзе, ж.

Гіст.

1. Кляймо, метка на чым‑н. як знак уласнасці (першапачаткова ў родавым грамадстве манголаў). // Пячаць, пячатка.

2. Гандлёвая пошліна ў Старажытнай Русі ў 13–15 стст., якую бралі, ставячы спецыяльнае кляймо на тавар.

[Цюрк.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Аўстэ́рыя ’заезны двор, гасцініца’ (у Беларусі ў XVI–XVIII стст.) (Нас., Бяльк., Бесар., БелСЭ). З польск. austerja ’тс’, запазычанага з італ. osteria (Кюнэ, Poln., 42). Параўн. Рыхардт, Poln., 31.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Гарна́ткі ’каралавыя пацеркі’ (Касп.). Ці не з *гранаткі (да грана́т ’назва мінералу’)? У польск. мове ў значэнні ’напаўкаштоўны камень’ у XV–XVII стст. ужывалася форма granatek (гл. Слаўскі, 1, 338).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

мадэ́рн, ‑а, м.

1. Дэкадэнцкі напрамак у архітэктуры, дэкаратыўным і выяўленчым мастацтве ў канцы 19 — пачатку 20 стст., які характарызаваўся манернасцю, замыславатасцю, фармалістычнасцю.

2. нескл. Аб стылях дэкадэнцкага напрамку ў мастацтве. Стыль-мадэрн.

3. Разм. Пра што‑н. сучаснае, моднае. Пагоня за мадэрнам.

[Ад фр. moderne — самы новы, сучасны.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)