кек
(англ. cake = зацвердзяваць)
слой цвёрдых часцінак, які застаецца пасля фільтрацыі суспензій, або нерастваральныя рэшткі пасля вышчалачвання вышчалочвання каштоўных кампанентаў з руды.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
ву́галь, ‑ю; мн. вуглі́, ‑ёў і вугалі́, ‑ёў; м.
1. (мн. вуглі́). Цвёрдае гаручае выкапнёвае рэчыва арганічнага паходжання. Каменны вугаль. Буры вугаль.
2. (мн. вуглі́ і вугалі́). Рэшткі няпоўнага згарання драўніны; кавалак абгарэлага дрэва. Драўняны вугаль. // Матэрыял для малявання. Маляваць вугалем.
•••
Белы вугаль — рухаючая сіла вады.
Блакітны вугаль — рухаючая сіла ветру.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пера́едзі (перэ́едзі) ’аб’едкі (сена, саломы і інш.)’ (мазыр., З нар. сл.), пэрэ́ід ’тс’ (Сл. Брэс.), укр. пере́їди ’рэшткі сена ці саломы з-пад ясляў, рус. перее́дки ’аб’едкі’. Да пера- і едзь (< прасл. *ědʼe) ці ед (< прасл. *ědъ) < е́сці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сто́чкі 1 ‘вяршкі’ (Байк. і Некр.), ‘астаткі, рэшткі’ (Сцяшк. Сл., Федар. 4). Да цячы < *tekti з чаргаваннем е/о, г. зн. ‘тое, што сцякло’.
Сто́чкі 2 ‘месца злучэння дзвюх частак чаго-небудзь’ (шальч., Сл. ПЗБ). Да сточваць, тачыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
недабі́ткі, ‑аў; адз. недабітак, ‑тка, м.
Разм. Рэшткі чаго‑н. (часцей за ўсё — арміі, банды, групоўкі і пад.). Недабіткі фашысцкай аховы адыходзяць пад напорам сілы. Брыль. Слухайце вы, Недабіткі пыхлівыя, Вось мой рахунак, Бязмерная крыўды цана: Тысячы добрых сяброў маіх выйшлі б на нівы, Калі б не вы і не ваша вайна. Кірэенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ахара́так ’аб’едак’ (Касп.), ахряткі ’аб’едкі’ (гарадоц., Яшкін, вусн. паведамл.), рус. алан. охоратки ’рэшткі ежы, якія кідаюць жывёле’, магчыма, сюды ж і охорат ’чалавек, худы на выгляд’ пск., цвяр., асташ. (КСРНГ). Няясна, магчыма, да незафіксаванага *харатаць. Паводле Трубачова (пісьм.), да аскротак (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кушо́т ’сівец, Nardus L.’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. літ. kešetys ’трава, падобная на хвошч’ (Сл. паўн.-зах., 2, 596; Шатал.), параўн. літ. kūšažole, kūšgemriai ’шорсткая трава, якая расце каля балота’, kušenos ’рэшткі саломы або сена’ (Весці, 1969, 4, 125). Балтызм.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Парахня́ ’дробныя, як пясок, сухія рэшткі сапрэлага або паточанага шашалем дрэва’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сл. ПЗБ), порохня́ ’тс’ (ТС), парахня́вы, парахня́віна, парахня́лы, парахне́ць. Рус. дыял., укр. порохня́ ’тс’. Да порах (гл.) з суф. ‑ня (параўн. Сцяцко, Афікс. наз., 165). Гл. парахно́.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Патру́сіны, лін. потру́сыны ’канец вяселля’ (Сл. Брэс.). Магчыма, з укр. лубенск. потрусини ’збор вялікай колькасці гасцей, асоб вельмі блізкіх сям’і на другі дзень гулянкі, каб даесці і дапіць рэшткі са ўчарашняга дня’. Утвораны ад потрусити ’патрэсці, праверыць, зрабіць труску, праверку’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ператоп, пэрэпюп ’тук, чысты свіны тлушч’ (жытк., Вешт., ЛА, 4), параўн. рус. перетопки ’рэшткі ад ператопленага сала, масла, воску’, польск. przetop, серб.-харв. npėmon ’ператопленае сала, тлушч’. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад ператапіць (< прасл. *per‑topiti). Да пера- і тапіць і (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)