усма́гнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
1. Дайсці да знямогі ад смагі. Усмаг араты за дзень у полі.
2. Перасохнуць ад недахопу вільгаці. Усмагла зямля, патрэскалася.
3. Разм. іран. Вельмі захацець выпіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Со́шкі, гл. саха; таксама ‘прымітыўны ткацкі станок’ (Шат., лун., Шатал.; ганц., Сл. ПЗБ), ‘часовая ўкладка лёну на полі’ (рас., Шатал.), г. зн. на сошках, на падстаўках.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Мэтлік ’малая ўкладка снапоў у полі’ (цэнтр.-зах., ДАБМ, к. 286; Яруш.; лаг., Шатал.). Да мэндлік (гл.). Выпадзенне абумоўлена лакальнай (палескай) гіперправільнасцю рэфлексе польск. ‑ę‑ перад зубным.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скі́рпа ‘мера насечаных дроў’ (Байк. і Некр.). Магчыма, з лат. kir̃pa ‘капна’, балт.-ням. Stirpe ‘капна ў полі’. Менш верагодна кантамінацыя скірда, скірта і тарпа, торп (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дуплава́ты, ‑ая, ‑ае.
З дуплом, з дупламі. Дуплаваты зуб. □ Дуплаватыя дзічкі сям-там раслі па полі. Чорны. Мужчыны ўвайшлі ў вёску і прыселі на тоўстай дуплаватай калодзе, што ляжала каля плота. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пагусце́ць, ‑ее; зак.
Стаць, зрабіцца густым, гусцейшым. Хвойнік пагусцеў. □ Паветра пагусцела, напоўнілася новымі пахамі. Шахавец. Сеялі жыта рэдка, а яно закусцілася, пагусцела і цяпер, як шчотка, было роўнае на ўсім полі. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пры́йсце, ‑я, н.
Разм. Тое, што і прышэсце. За плячыма ў салдат блукала па полі смерць .. Закружыўшыся ў віхорных скоках, яна насілася над полем за акопамі і папярэджвала аб сваім прыйсці. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ушы́р, прысл.
Тое, што і ушыркі. Светлай раніцаю восень Упрыгожана сягоння — Сінь на небе, Рунь на полі Зелянее ушыр і ўдоўж. Броўка. Жытні палетак цягнуўся на цэлыя вёрсты ўдаўжкі і ўшыр. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шаргата́ць, ‑гачу, ‑гочаш, ‑гоча; незак.
Разм. Тое, што і шаргацець. Тым часам на полі пачалася гульня. Шаргатаў лёд. Звінелі канькі. Стукаліся клюшкі. Няхай. Цяпер на ветры шаргаталі сухім лісцем маладыя дрэўцы. Мыслівец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Гамлы́га ’вялікі кавалак цвёрдай зямлі на ўзараным ці засеяным полі’ (слаўг., Яшкін). Азванчэннем пачатковага зычнага (асіміляцыяй) з камлы́га ’тс’ (гл. матэрыял аб гэтай апошняй форме таксама ў Яшкіна).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)