раздво́іцца, ‑двоюся, ‑двоішся, ‑двоіцца; зак.
Раздзяліцца надвае, на дзве часткі. Шырокая лугавая сцежка ля балотнай чорнай лужыны раздвоілася. Адна, ледзь прыкметная, падымаючыся ўгору, паўзла ў густы ядловец, другая бегла ўлева. Хомчанка. // перан. Страціць цэльнасць, унутранае адзінства, стаць супярэчлівым. Адным словам, набліжалася чужое мне свята. Мая душа раздвоілася. Карпюк. Пазней талент маладога пісьменніка неяк дзіўна раздвоіўся: перагушчаны, непрасветлены быт — на адных старонках, і празмерна напятая, ненатуральная лірыка — на другіх. Бярозкін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бастава́ць. Рус. бастова́ть, укр. бастува́ти, польск. bastować. Утварэнне ад ба́ста! ’хопіць!’ (< італ. basta!). Яшчэ ў Даля бастоват́ь значыць ’канчаць, перастаць іграць’. Сучаснае значэнне з’явілася пазней. Гл. Шанскі, 1, Б, 54. Няясныя адносіны (запазычанне з рус. ці паралельныя ўтварэнні) між рус. і іншымі мовамі, дзе ёсць гэта слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Літургі́я ’галоўнае хрысціянскае набажэнства з прычасцем; абедня’ (ТСБМ), ст.-рус. литургиꙗ, литоргиꙗ < ст.-слав. литоургиꙗ < ст.-грэч. λειτουργία ’грамадская служба, павіннасць, звязаная з грашовымі выдаткамі’, пазней у Новым запавеце ’служба, служэнне наогул’ > ’набажэнства’ (Фасмер, 2, 503; Слаўскі, 4, 307; Вясноў, Бел. лекс., 35; Пацлава, Paleoslovenica, 120).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паслу́жнік, паслу́жніца ’слуга’ (Нас.), рус. послу́жник, послу́жница ’хто паслужвае некаму, не будучы яго непасрэдным слугой’, польск. posłużnik ’тс’, ’памагаты’, серб.-харв. poslužnik ’той, хто прыслужвае’. Не выглядае на прасл. утварэнне. Магчыма, былі ўтвораны пазней у раннім сярэдневякоўі асобна ў кожнай з груп моў. Да паслужыць < служы́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Па́цер, па́церы, па́ціры ’малітва наогул і асабліва «Ойча наш» (Нас., ТСБМ, Яруш., Кліх, Мядзв., Др.-Падб.; мін., гродз., Шн. 2; Сл. ПЗБ), ’ружанец, пацеркі, з якімі моляцца’ (Сцяшк.), ст.-бел. пацеръ, патеръ ’тс’ (1516 г.) запазычаны са ст.-польск. pacierz, pacierze ’тс’, якое прыйшло (у X ст.) са ст.-чэш. páteř, дзе азначала лац. малітву, што пачынаецца словамі pater noster ’Ойча наш’. Пазней, калі малітваў чыталі некалькі, іх адлічвалі на ружанцы — пацерках (шарыках з ружовага дрэва, нанізаных на нітку). Таму пазней pater noster стала азначаць ’адна пацерка’, а выраз скараціўся да pater. Адсюль паходзіць і па́церка (гл.) (Насовіч, 395; Брукнер, 390; Махэк₂, 437; Шцібер, RÉS, 1961, 39, 8; Булыка, Лекс. запазыч., 180).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
finally [ˈfaɪnəli] adv.
1. нарэ́шце; у рэ́шце рэшт, урэ́шце
2. у канцы́, напрыканцы́, на заканчэ́нне, у заключэ́нне;
And finally I would like to thank you all for help. І ў заключэнне я хацеў бы падзякаваць усім вам за дапамогу.
3. канчатко́ва;
The matter was not finally settled until later. Справа была канчаткова вырашана толькі пазней.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Нарэ́шце ’напаследак, урэшце’ (Нас., Гарэц., Яруш., Сл. ПЗБ), нарэ́шці ’тс’ (Сл. ПЗБ), нарэ́шця ’апошнім, пазней за іншых’ (навагр., З нар. сл., Сл. ПЗБ), нарэ́сьце ’тс’ (Жд. 1), нарэ́шты ’напаследак, у канцы’ (Булг.), на рэ́што ’тс’ (Нас.). Да рэ́шта ’астатак, рэшта’ (гл.) або непасрэдна з польск. nareszcie ’ўрэшце, напаследак’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тупі́ца ‘тупая сякера’, ‘тупы, някемлівы чалавек’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Руб., ТС, Касп., Пятк. 2, 3), ‘тупая сякера’ (Чач., Бяльк., Варл.), ст.-бел. тупица ‘тупая сякера, каса і пад.’ (1590 г., ГСБМ). Да тупы (гл.), паводле Борыся (631–632), першапачаткова ў адносінах да прылад, пазней — у адносінах да чалавека.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Cave ne quidquam incipias, quod post poeniteat
Не пачынай таго, у чым пазней будзеш раскайвацца.
Не начинай того, в чём позже будешь раскаиваться.
бел. Сем разоў прымер, адзін раз адрэж. Пяць раз падумай, адзін раз скажы.
рус. Семь раз отмерь, один раз отрежь. Лучше десять раз поворотить, чем один раз на мель сесть. Так думай, чтоб потом раздумки не было. Сначала думай, потом делай. Не спросившись/не измерив броду, не суйся в воду. Не спехом дело спорится.
фр. Il faut tourner dix fois sa langue dans sa bouche avant de parler (Надо десять раз повернуть язык во рту, прежде чем сказать).
англ. Score twice before you cut once (Подумай дважды, прежде чем раз отрезать).
нем. Zehnmal miß, einmal schneide (Отмерь десять раз, отрежь один). Besser zweimal messen als einmal vergessen (Лучше отмерить два раза, чем один раз забыть). Erst wäg’s, dann wag’s, erst denk’s dann sag’s (Сначала взвесь, затем рискуй, сначала подумай, затем скажи). Vorsicht ist besser als Nachsicht (Осторожность лучше, чем снисхождение).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
*Пахо́дны, похо́дны ’прыдатны, выгодны’ (ТС), драг. походно́ ’зручна, добра, выгодна для хадзьбы’ (Клім.). Узыходзіць да прасл. xodьnъ(jь): славен. hȏden ’лёгкі на ногу, ходкі’, чэш. chodný, в.-луж. khódny, н.-луж. chódny, польск. chodny ’ходкі’, балг. ўре́миту й ходну ’самы час ісці’, — якое пазней кантамінавала з poxodъ ’паход, выхад, гулянне’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)