эфемеры́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

1. Крылатае насякомае, якое жыве толькі адзін ці два дні; аднадзёнка. // перан. Пра што‑н. недаўгавечнае, нетрывалае, што існуе непрацяглы час.

2. толькі мн. (эфемеры́ды, ‑аў). Астранамічныя табліцы, якія паказваюць становішча нябесных цел на пэўныя дні месяца і года.

[Ад грэч. ephēmeris, ephēmerídos — дзённік.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ЗНА́КІ АСТРАНАМІ́ЧНЫЯ І АСТРАЛАГІ́ЧНЫЯ,

умоўныя абазначэнні Сонца, Месяца, планет і інш. нябесных цел, а таксама задыякальных сузор’яў, планетных канфігурацый, фаз Месяца і да т.п. Карыстаюцца ў астр. і астралагічнай літаратуры, календарах (гл. табл.). Некаторыя знакі служаць для абазначэння месяцаў і дзён тыдня. Большасць з іх узнікла ў глыбокай старажытнасці.

Знакі астранамічныя і астралагічныя
Знакі свяціл і дзён тыдня
— Сонца (нядзеля) — Уран
— Месяц (панядзелак) — Нептун
— Марс (аўторак) — Плутон
— Меркурый (серада) ⚷ — Хірон
— Юпітэр (чацвер) — Зямля
— Венера (пятніца) — камета
— Сатурн (субота) — зорка
Знакі задыяка і месяцаў
♈︎ — Авен (сакавік),
пункт вясенняга раўнадзенства		 ♎︎ — Шалі (верасень),
пункт асенняга раўнадзенства
♉︎ — Цялец (красавік) ♏︎ — Скарпіён (кастрычнік)
♊︎ — Блізняты (май) ♐︎— Стралец (лістапад)
♋︎ — Рак (чэрвень) ♑︎ — Казярог (снежань)
♌︎ — Леў (ліпень) ♒︎ — Вадаліў (студзень)
♍︎ — Дзева (жнівень) ♓︎ — Рыбы (люты)
Знакі фаз Месяца
— маладзік — поўня
— першая квадра — апошняя квадра
Знакі аспектаў (узаемнага размяшчэння свяціл)
☌ — злучэнне (рознасць даўгот 0°) □ — квадратура (90°)
⚺ — сямісекстыль (30°) △ — трын (120°)
⚼ — сяміквадрат (45°) ⚻ — квінконцыя (150°)
⚹ — секстыль (60°) ☍ — процістаянне (180°)
☊ — узыходны вузел,
даўгата яго ў арбіце		 ☋ — сыходны вузел,
даўгата яго ў арбіце

т. 7, с. 99

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

лімб

(лац. limbus = край, кант)

1) плоскае кольца, падзеленае на градусы, у вугламерных прыборах;

2) бачны край дыска Сонца, Месяца, планеты.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

Перакрой: перакрой малады ’месяц у другой квадры’, перакру́й маладзіка ’тс’ (капыл., лоеў., ЛА, 2), укр. перекрій ’тс’, рус. перекрой, ’змена фазы месяца; пачатак сходных дзён пасля поўні; поўня’, стараж.-рус. перекрой ’пачатак сходных дзён пасля поўні’ (1282 г.). Усходнеславянскае ўтварэнне, што ўзыходзіць да прасл. *per‑krojiti ’перакроіць’, гл. кро́іць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

паце́шны, ‑ая, ‑ае.

Смешны, забаўны. Уся .. [хлопчыкава] пацешная постаць цягнулася наперад, да гэтага капрызнага мяча. Лынькоў. Пацешны народ гэтыя малыя! Не было такога месяца, каб цудоўны сынок чым-небудзь не здзіўляў Васіля Цімафеевіча... Мележ. [Барсучаняты] былі такія мілыя, пацешныя, што хлопцам і ў думку не прыйшло іх забіваць. Маўр.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шпа́ркі, ‑ая, ‑ае.

Тое, што і хуткі (у 1–3 знач.). Шпаркая язда. □ Селянін без шапкі з ускудлачанымі валасамі віхрам імчаўся на шпаркім кані. Колас. Б’ецца, уецца шпаркі, лёгкі Сінякрылы матылёк. Багдановіч. Акінуўшы шпаркім поглядам усю карту Месяца, Дзянісаў працягваў: — Палёт на Месяц — гэта выдатна! Гамолка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кра́тэр

(гр. krater = вялікая чаша)

1) адтуліна ў вяршыні вулкана, праз якую выліваецца лава;

2) упадзіна, абкружаная кальцавымі валамі, у ландшафце Месяца.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

укру́г, прысл. і прыназ.

Абл.

1. прысл. Кругом, вакол. Раз бяседа вялікая ў князя была: На пасад дачку княжну садзілі; За сталом він заморскіх крыніца цякла, Бегла музыка ўкруг на паўмілі. Купала.

2. прыназ. з Р. Вакол чаго‑н. Няяркая, маленькая вясёлка Укруг месяца ледзь бачна зіхаціць. Багдановіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

перыге́й

(н.-лац. perigaeum, ад гр. peri = вакол + ge = Зямля)

астр. бліжэйшы ад цэнтра Зямлі пункт арбіты Месяца або штучнага спадарожніка (проціл. апагей 1).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

брэге́т

[фр. A. Bréguet = прозвішча фр. гадзіннікавага майстра (1747—1823)]

гадзіннік асобай канструкцыі, які адбіваў гадзіны і долі гадзін і паказваў лічбы месяца.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)