Во́рах ’куча зерня або гною’ (Выг. дыс.); ’куча прысыпанай зямлёй бульбы’ (Ліс.); ’шум, шорах’ (Нас.); ’страх, дрыжыкі’ (Касп.), во́рашна ’страшна’ (Касп.), во́рахам (расці) ’кучай’ (З нар. сл.); ’куча’ (Шатал.). Рус.во́рох ’куча, груда’, укр.во́рох ’тс’, рус.ц.-слав.врахъ ’ворах’, балг.врах ’ток; снапы, якія прызначаны для абмалоту’, польск.zawroch ’мяцеліца, віхар’. З другой ступенню вакалізму: рус.-ц.-слав.вьрху, врѣшти ’малаціць’, балг.връха ’малачу’, славен.vršíti ’вытаптаць снапы скацінай’. Роднаснымі з’яўляюцца лат.vârsms ’хлеб, які прызначаны для абмалоту’; ’ворах правяленага зерня’, лац.verrō, ‑ere ’валаку, мяту’ (з *versō), грэч.ἔρρω ’з цяжкасцю хаджу, цягнуся’, ст.-в.-ням.wërran ’путаць’ (Вальдэ₂, 283; Траўтман, 362; Эндзелін, IF, 33, 126; Выгонная, Лекс. Палесся, 86). Магчыма, vьršiti звязана з і.-е. назвай вала (ст.-інд.vr̥ṣaḥ і інш.). Параўн. вол (Мартынаў, вусн. паведамл).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лаба́з ’яма, склеп для агародніны’ (Сцяшк.), ’памяшканне, прызначанае для продажу або захоўвання зерня, мукі’, ’склад розных тавараў’ (БРС, КТС). Запазычана з рус. мовы, дзе лаба́з, лоба́з, лабо́з, ла́вас ’свіран для мукі; павець, пуня, мякіннік’, ’стажар’е на палях пад сцірту, стог’, ’памост на дрэве’ і інш. < коміlobos ’будан’, вянг. lomb ’лісце, галіна’ (Каліма, FUF, 18, 30).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разо́ўка ’мука грубага памолу’ (Сл. ПЗБ), ’мука з абдзіранага зерня’ (Сцяшк.), ’сорт пшанічнай мукі’ (Ян.), разо́вы ’буйна змолаты’ (Сл. ПЗБ), укр.разо́вка ’груба змолатая мука’, разо́ви́й ’хлеб з мукі грубага памолу’, польск.razować ’малоць збожжа на муку’, razowy ’адзін раз змолатая мука’, ’хлеб з разовай мукі’. Ад раз ’адзін’, паколькі разовай называлі муку, якую малолі толькі адзін раз.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ЗДРАБНЯ́ЛЬНІК КАРМО́Ў,
машына для здрабнення кармоў перад скормліваннем с.-г. жывёле. Ёсць здрабняльнікі грубых кармоў (саломы, сцёблаў кукурузы і да т.п.), караняплодаў, бульбы, зялёнай масы, сіласу і інш. Здрабненне робіцца рэжучымі дыскамі, барабанамі з нажамі, малатковымі ротарамі і інш. Для здрабнення кармоў выкарыстоўваюць таксама драбілкі (зерня, саломы, сена, кукурузы ў пачатках), саломасіласарэзкі, каранярэзкі, цёркі і інш. машыны.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
сартыро́ўкасарціро́ўкаж.
1. (дзеянне) Sortíerung f -, Sortiéren n -s, Áuslesen n -s, Síchten n -s;
2.с.-г. (машына) Sortíermaschine f -, Sortíerer m -s, -; Getréidereiniger m -s, - (длязерня);
3.чыг. Rangíeren [rã´ʒi:rən] n -s
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
заво́зна, безас.узнач.вык.
Пра вялікую колькасць прывезенага ў млын збожжа, пра вялікі завоз (у 2 знач.). Завозна каля млына, стаяць калёсы, нагружаныя мяшкамі зерня.Гурскі.Як умалотна, дык і завозна.З нар.//перан. Наогул пра вялікую колькасць каго‑, чаго‑н. Па Волзе паром самаходны ідзе Насустрач вірлівай настойлівай плыні. Завозна, і вольнага месца нідзе Не адшукаеш на гэтай махіне.Зарыцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ДВАЙНО́Е АПЛАДНЕ́ННЕ,
тып палавога працэсу, уласцівы пакрытанасенным раслінам. Адкрыў у 1898 рус. батанік С.Г.Навашын. Заключаецца ў тым, што пры фарміраванні семя гаплоідная яйцаклетка апладняецца адным (генератыўнае апладненне), а дыплоіднае ядро цэнтр. клеткі зародкавага мяшка — другім (вегетатыўнае апладненне) сперміем пылковага зерня. У выніку генератыўнага апладнення ўтвараецца дыплоідная зігота, якая дае пачатак зародку. Вынікам вегетатыўнага апладнення служыць узнікненне пач. клеткі трыплоіднага эндасперму (пажыўнай тканкі семені). Д.а. забяспечыла пакрытанасенным раслінам пашырэнне на Зямлі і амаль неабмежаваныя магчымасці прыстасавання да ўмоў існавання (ад тропікаў да тундраў, ад вільготных мясцін да пустынь).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Тапча́к ’род коннага прывода’, ’малатарня, што рухалася ад таптання валоў’ (Варл.), ’крупадзёрка’ (Мат. Гом.), тапта́к ’прымітыўны рухавік для рэзання сечкі’ (Скарбы), топчаны́ ’прылада для памолу зерня, што прыводзіцца ў рух коньмі’ (ПСл). Ад тапта́ць1 (гл.), параўн. таптальная малатарня ’малатарня з драўляным колам, якое прыводзілася ў рух валамі ці коньмі, якія рухаліся на адным месцы’ (вілен., віц., Народная сельскагаспадарчая тэхніка беларусаў. Мінск, 1974, 69).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прарасці́, ‑расце; зак.
1. Выпусціць расток, парастак. Шчасця большага няма ў зярняці, як на ніве роднай прарасці.Таўлай.
2. Вырасці з зерня, клубня і інш.; прабіцца. Тут, відаць, і наогул мала хадзілі: травы, што прарасла праз жвір, вельмі даўно не палоў садоўнік.Караткевіч.На палянцы зацішнай У родным бары Прараслі з адной шышкі Дзве сасны, дзве сястры.Жычка.
3. Расці некаторы час. Дрэва прарасце яшчэ гадоў дваццаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
2.Разм. Аб’ездзіць, абысці ўсё, пабыць у многіх месцах. [Шафёру] трэба было «абскакаць» вунь колькі калгасаў, вярнуцца ў раён і да ночы «згайсаць» яшчэ ў два сельсавета..Пташнікаў.
3.перан. Перамагчы, апярэдзіць у чым‑н. Абскакаць канкурэнтаў. □ [Аднавус:] — Абскакаў ты мяне, Пятрок. У мяне гектар даў семдзесят пяць цэнтнераў зерня, а ў цябе — восемдзесят.Пянкрат.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
