о́тпуск м.
1. (действие) во́дпуск, -ку м.;
о́тпуск средств во́дпуск сро́дкаў;
о́тпуск това́ров во́дпуск тава́раў;
о́тпуск электроэне́ргии во́дпуск электраэне́ргіі;
2. (по работе) во́дпуск, -ку м., адпачы́нак, -нку;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
Памёт 1 ’кал, экскрэменты жывёлы’ (ТСБМ, ТС). Паводле Крукоўскага (Уплыў, 40), з рус. помёт ’тс’, таму што корань мет‑ неўласцівы бел. мове. Але параўн. памёт 2.
Памёт 2 ’поле, якое ніколі не апрацоўвалася’ (Інстр. I), ’абложная зямля’ (Касп., ДАБМ, 857; Хрэст. па бел. дыялекталогіі, 334), ’няўдобіца’ (Сл. ПЗБ). Рус. арханг., смал. помёт ’аблога, папар’. Відаць, да *мятаць (параўн. памёт 1), г. зн. ’кінутае, пакінутае (на адпачынак) поле’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́карыстаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Скарыстаць што‑н., ужыць у сваіх мэтах. Выкарыстаць адпачынак. Выкарыстаць зручны момант. □ Якаў радаваўся свайму вольнаму вечару, было жаданне як мага лепш выкарыстаць яго. Кулакоўскі. Свет для моладзі цяпер адкрыты, шырокі — чаму ж не выкарыстаць гэтую магчымасць?.. Хадкевіч. // Знайсці прымяненне. Пакуль на поле не выехалі, прараб стараўся выкарыстаць кожнага цалінніка на будоўлі. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
О́тхлань ’супакаенне душы на тым свеце, чысцец’ (Нас., Багд., Федар. I). Параўн. вотхлань (гл.) ’чысцец’ (Шэйн. 2). Значэнне ’чысцец’ не зусім дакладнае. Федароўскі (1, 221) дае для гэтага слова наступны кантэкст: «У ночы між Усіх святых а Задушным днём, душы змарлые з неба, з пекла, з атлхлані і з чысьца прыходзяць да дому», з якога відаць, што отхлань і чысцец — розныя сферы таго свету. Насуперак Булыку (Запазыч., 232) нічога агульнага з польск. otchłań ’бездань’ не мае. Аб гэтым сведчаць іншыя значэнні гэтага слова і ў першую чаргу ’адпачынак, перапынак’ (Нас.). Параўн. без атхлані ’без перапынку’ (Нас., Яруш.). Не даваць атхлану ’адбывацца бесперапынна’. Звязана па паходжанню з адхлан (гл.) ’адпачынак, перапынак’ (Нас., ТС), ’прахалода, халадок’ (Нас.). Магчыма, што ў ТС (3, 290) прадстаўлена таксама гэта другое значэнне: не даваць атхлану ’не даваць прахалоды’. Параўн. адзіны кантэкст: «Дождж не дае нам атхлану». Тады ўся гэта група слоў да *ад‑халод‑нь/*ад‑халод‑н. Параўн. халонна ’холадна’, халонны ’халодны’ (Бяльк., 470), гл. халонуць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
refreshment [rɪˈfreʃmənt] n.
1. fml е́жа, пітво́;
Won’t you take some refreshment? Ці не жадаеце падмацавацца?;
Refreshments will be served after the meeting. Прахаладжальныя напоі і закуску пададуць пасля сходу.
2. аднаўле́нне сіл, адпачы́нак
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
прадо́ўжыць сов., в разн. знач. продо́лжить; продли́ть;
п. лі́нію да перасячэ́ння яе́ з акру́жнасцю — продо́лжить ли́нию до пересече́ния её с окру́жностью;
п. адпачы́нак — продо́лжить (продли́ть) о́тпуск;
п. сле́дства — продо́лжить сле́дствие
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
◎ Пачы́вішча ’спакой, адпачынак (ад чаго-, каго-н.)’ (Нас.), серб.-харв. почивалиште ’месца адпачынку’, ’месца спачыну’. Да адпачываць (гл.) < прасл. роШі, ітэратыў počivati (параўн. укр. спочивати ’спать’, рус. почивать, польск. od- poczywac, н.-луж. wótpocywaś, в.-луж. wotpoćować, чэш. od- počinouti, славац. odpočinui’, славен. počiti, серб.-харв. по́чи‑ нути, макед. почива, балг. почивам (си), ст.-слав. почити), якія звязаны чаргаваннем з pokojь > naKoū (гл.). Аб суфіксе ‑ішч‑а гл. Сцяцко, Афікс. наз., 45–46.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ша́йба, ‑ы, ж.
1. Падкладка пад гайку ці плешку шрубы ў выглядзе плоскага кольца. Латунная шайба. Гумавая шайба. □ На якарныя балты проста надзя[ва]юць шырокія шайбы, прышрубоўваюць іх гайкамі, і на гэтым мацаванне заканчваецца. Чаркасаў.
2. Спец. Спартыўная прылада ў выглядзе гумавага ці пластмасавага плоскага дыска для гульні ў хакей. Скончылася лета, футбольны мяч ідзе на адпачынак, і настае чарга клюшкі. Ганяць шайбу можна дзе хочаш. Няхай.
[Ням. Scheibe.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спако́й, ‑ю, м.
1. Адсутнасць шуму і руху; цішыня. Цішыня і спакой панавалі ў заснежаным лесе. В. Вольскі. Пасля рабочага дня, што заканчваўся звычайна ў гадзіну ночы, наступаў спакой. Шахавец. У перадвячэрнім спакоі рэзка вылучаецца маркотнае курлыканне жораваў. Крапіва. Вазы адскрыпелі ў нізіне І стаў аглушальны спакой. Панчанка. // Парадак; адсутнасць грамадскіх хваляванняў. Грамадскі спакой. // Лагода; мірнае жыццё. Вайна іх разлучыла, Разбіла іх спакой. Бялевіч. І елкі ў неба ўзнялі пікі, Абараняюць наш спакой. Астрэйка. Хто вам сказаў, што на зямлі зацішша, Што на зямлі пасля вайны спакой? Аўрамчык.
2. Ураўнаважанасць, фізічнае і душэўнае супакаенне. Нуда скончылася, уперадзе, зусім блізка была доўгачаканая мэта — канец усіх трывог і час прыемнага спакою. Мележ. // Поўны адпачынак, бяздзеянне. Хвораму, акрамя лекаў, патрэбен яшчэ і спакой. Чарнышэвіч.
•••
Вечны спакой — смерць.
Мёртвы спакой — абсалютная цішыня, нерухомасць.
На спакой — а) на заслужаны адпачынак, на пенсію па ўзросту (ісці, адпраўляцца і пад.); б) паміраць (пара, трэба і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Wóchenende
n -s
1) уік-эны́; штотыднёвы адпачы́нак (з другой паловы пятніцы да панядзелка)
2) агля́д за тддзень (у газеце)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)