укляпа́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Замацавацца шляхам кляпання.
2. перан. Разм. Ублытаўшыся ў якуго‑н. справу, трапіць у непрыемнае, няёмкае становішча. [Кажамяка:] От укляпаўся! І калі ўжо скончацца мае пакуты. Гурскі. // Абазнацца. [Собаль:] — Прывітанне, таварыш студэнт! А я гляджу ды баюся ўкляпацца: знаёмы ці не?.. Брыль.
3. Разм. Закахацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
футраві́на, ‑ы, ж.
1. зб. Вырабленыя шкуркі пушных звяроў як прадмет гандлю; пушніна. Адыходзячы, браты зноў давалі Юрку грошы. — Бяры, чалавек ты! Заплаціш Халусту па вэксалю, бо ўсё роўна ён з цябе шкуру злупіць. Думаеш, што адбудзеш свой доўг дубамі ды футравінай? Чарнышэвіч.
2. Валасяное покрыва пушных звяроў. Собаль — самая каштоўная па сваёй футравіне жывёла.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
це́рам, ‑а, м.
У Старажытнай Русі — высокі баярскі або княжацкі дом у выглядзе вежы. Дачуўся полацкі князь пра красуню-Алёну і загадаў гайдукам забраць яе ў свой церам — хай служыць яму і спявае песні. Грахоўскі. // Пра высокі, прыгожы драўляны дом. Не дом — а церам адбудаваў. □ Будан — хоць і не церам — Ды ў радасць хадаку. Голуб.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цы́мус, ‑у, м.
1. Разм. Самае цікавае, істотнае; сутнасць каго‑, чаго‑н. [Сёмка:] — Важна тут сама карціна, у ёй увесь цымус. Каваль. [Барановічаў кум:] — Іншы кажа, што ён, — тое ды гэтае. А тут выходзіць, што толькі і цымусу ў яго, што ён .. пагаварыць умее. Чорны.
2. Салодкая страва толькі з морквы. Прыгатаваць цымус. // Пра што‑н. вельмі смачнае.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цэ́ра, ‑ы, ж.
Уст. Высушаны грыб, які запальваецца ад іскры пры высяканні агню. А дзед тым часам кончыў лыка драць, Галля ды буралому нанасіў, На цэру высек іскру красівом, Падзьмуў, і ўміг ахоплены агнём Лом разгарэўся. Танк. Коля знайшоў ля рэчкі блішчасты востры каменьчык, выняў з кішэні крэсіва і цэру, пачаў высякаць іскру. Ставер.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цюхця́й, ‑я, м.
Разм. неадабр. Непаваротлівы, няспрытны, абыякавы да ўсяго чалавек; няўклюда. [Дуня:] Ды хіба з такой галавой і ў тваіх гадах можна супакоіцца на тым, што ёсць? Эх ты цюхцяй! Губарэвіч. Колькі думалася [Галіне] пра тое, што там за вясковыя хлопцы. Дзікія і дзікаватыя. Цюхцяі... Ажно на табе. Самаму першаму палец у рот не кладзі. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гру́дзі, ‑ей; адз. няма.
1. Пярэдняя частка тулава ад шыі да жывата. Зашпіліць вопратку на грудзях. □ І тут Марына не ўтрымала — Ды гэта ж ён! ды гэта ж брат! На грудзі брату тварам пала. — Ігнатка! брацік мой Ігнат... Колас. // Частка тулава, у якой змяшчаюцца сэрца, лёгкія і інш. органы грудной клеткі. Дыхаць на поўныя грудзі. □ І здавалася Міколку, што вылеціць яго сэрца з грудзей ад вялікай радасці. Лынькоў.
2. Малочныя залозы ў жанчыны. Малая адрывалася ад пустых грудзей і крычала, ёй хацелася есці. Шамякін.
3. Разм. Верхняя пярэдняя частка адзення. Кашуля з вышыванымі грудзьмі.
•••
Біць (сябе) у грудзі гл. біць.
Грудзьмі пралажыць (пракласці) сабе дарогу гл. пралажыць.
Дыхнуць на поўныя грудзі гл. дыхнуць.
Прыгрэць змяю (гадзюку) на (сваіх) грудзях гл. прыгрэць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ко́нік 1, ‑а, м.
1. Памянш.-ласк. да конь (у 1 знач.); невялікі конь. Конік быў не такі ўжо і благі на выгляд. Маленькі, як жарабя, сівай масці. Якімовіч.
2. Дзіцячая цацка, падобная на каня, конскую галаву. Дзеці дзьмуць у .. конікі. Дзірачкі пальчыкамі перабіраюць. Бядуля.
3. Дзіцячая гульня — язда вярхом на палачцы. Гуляць у конікі.
•••
Марскі конік — трапічная і субтрапічная марская рыбка, галава якой падобная на конскую.
Быў конік, ды з’ездзіўся — тое, што і была кабылка, ды з’ездзілася (гл. кабылка).
Выкінуць коніка гл. выкінуць.
ко́нік 2, ‑а, м.
1. Насякомае, якое скача і стракоча крыламі. Луг зялёны жыццём дыша — Конікі трашчаць. Колас. Кузьма сеў на кучу свежай саломы, з якой за ўсе бакі пырснулі маленькія конікі. Дуброўскі.
2. Птушка сямейства сітаўкавых.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Primoribus labris attingere aliquid
Дакрануцца да чаго-небудзь кончыкамі губ (г. зн. павярхоўна азнаёміцца з чым-небудзь).
Коснуться чего-либо кончиками губ (т. е. поверхностно ознакомиться с чем-либо).
бел. Чуў звон, ды не ведае, дзе ён. Чуў, што звоняць, ды не знае, у якой цэркві. Гавараць, гаманяць, але не ведаюць, дзе званяць.
рус. Слышал звон, да не знает, откуда он. Слышал звон, да не с той колокольни.
фр. Entendre sonner les cloches et ne pas savoir dans quelle paroisse (Слышать, как звонят колокола, но не знать, в каком приходе).
англ. To know from hearsay (Знать понаслышке).
нем. Es hat läuten hören, aber nicht schlagen (Слышно, как звонят, но не бьют). Es hat läuten hören, weiß aber nicht, in welchem Dorf (Слышно, как звонят, но не знают, в какой деревне). Es hat läuten hören, weiß aber nicht, wo die Glocken hängen (Слышно, как звонят, но не знают, где висят колокола).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Cras, cras et semper cras et sic dilabitur aetas
Заўтра, заўтра і заўсёды заўтра, і так праходзіць жыццё.
Завтра, завтра и всегда завтра, и так проходит жизнь.
бел. «Няхай» ды «пачакай» ‒ нядобрыя людзі. Чакалі, чакалі ды ўсе жданкі паелі.
рус. Завтрашнему дню не верь. Потом да потом, так и лень пустишь в дом. Завтра, завтра, не сегодня, ‒ так ленивцы говорят. День к вечеру, а работа к завтрему. Не откладывай на завтра то, что можно сделать сегодня.
фр. Il ne faut jamais remettre au lendemain ce qui peut être fait le soir même (Не откладывай на завтра то, что можно сделать в тот же вечер).
англ. By the street of «by-and-by» one arrives at the house of «never» (Дорога «мало-помалу» ведёт к дому «никогда»).
нем. Morgen, morgen, nur nicht heute, sprechen alle faulen Leute (Завтра, завтра, не сегодня, ‒ так говорят все ленивые люди).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)