частка, часць, доля, доза / састаўная: кампанент, элемент, секцыя / звычайна яда: порцыя / укладзеных у якое-небудзь таварыства сродкаў: пай; часціна (разм.) / частка аплаты: рата (уст.); канец, звяно (перан.)

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

Пры́гаршчы, прыго́ршчы ’абедзве далоні з прыгнутымі пальцамі, складзеныя так, каб імі можна было што-небудзь набіраць, зачэрпваць, трымаць і пад.; колькасць чаго-небудзь, якая ўмяшчаецца ў складзеныя такім чынам далоні’ (Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Інстр. 1; ушац., капыл., КЭС; Сцяшк., ТСБМ, Сл. ПЗБ), пры́гарашчы, пры́горшчы, пры́гаршы ’тс’ (Сл. ПЗБ, ТС), пры́гаршч ’тс’ (Ян.), ’далонь; горстка’ (Шпіл., Байк. і Некр.), пры́гаршчы ’горстка’ (Ласт.), параўн. з развіццём семантыкі прігорчі ’мера сыпучых рэчываў’ (Бес.) і менш яснае, але ўсё ж такі звязанае з асноўным значэннем, пры́гаршча ’сноп бобу’ (петрык., ЛА, 2); сюды ж адз. л. прыго́рсць ’прыгаршчы’ (Гарэц.; Бяльк.). Узыходзіць да прасл. *prigъrstь/*prigъrstia, прэфіксальнага ўтварэння ад *gъrstь (падрабязна гл. ЭССЯ, 7, 212–213); параўн. го́рстка, гл. таксама ґа́рсць. Сюды ж больш познія назоўнікі з суф. ‑нʼ(а): пры́горшня, мн. л. пры́гаршні ’складзеныя ў выглядзе лодачкі далоні рук’ (Інстр. 1, Ян., ТС). Параўн. укр. при́гірщ, при́горщ, при́горщи ’прыгаршчы’. Рус. дыял. при́горщь ’прыгаршчы’, при́го́ршни ’тс’, смал. при́го́рстка ’вялікія прыгаршчы чаго-небудзь’, ст.-рус. пригърща, пригръща, пригорща ’жменя, прыгаршчы’, польск. przygarść, przygarśnie, przygarstnia, przygarstek, каш. přëgårsc, přëgarst, přëgarscnë, přëgarstńica, чэш. přehršel, přehrštle, славац. priehršť, prehrštie, славен. praíšče, серб.-харв. prȅgršt, prȅgrst, балг. пригръ́ща, пригаща, пъ́ргъща. Бязлай (3, 119) першапачатковай формай лічыць *prigъrstьje або *prigъrstьja. Гл. Фасмер, 3, 363; БЕР, 5, 706; 6, 78.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сачыць ’назіраць, наглядаць за кім-небудзь, чым-небудзь’, ’адшукваць’, ’дапільноўваць’ (ТСБМ, Шат., Касп., Стан., Ласт.), ’цікаваць, высочваць, віжаваць’ (Бяльк., Гарэц.), ’пільнаваць’ (Сл. ПЗБ) ’назіраць, запільноўваць’ (Варл.) ’шукаць у галаве’ (Сержп. Прык.) ’гнаць звера (пра сабаку)’ (Сцяшк.) ’быць падобным на каго-небудзь’: сочыць бацькупадобны да бацькі (віл., глыб., Сл. ПЗБ), сочы́ць ’высочваць’ (ТС). Укр. сочи́ти ’падпільноўваць’, рус. сочи́ть ’шукаць, дапільноўваць’, ст.-рус. сочити, сочу ’адшукваць; весці судовую справу’, польск. soczyć ’паклёпнічаць, цкаваць’, чэш. sočiti ’ненавідзець; раўнаваць; абгаворваць’, серб.-харв. со̀чити ’выявіць, адшукаць’, ’даказаць’, славен. sáčiti ’лавіць’, балг. со́ча ’паказваю’. Прасл. *sočiti. Звязваюць з прасл. *sokъ ’абвінаваўца, выведнік’ і параўноўваюць з літ. sakýti, sakaũ ’гаварыць’, лат. sacît, ст.-в.-ням. sagen ’тс’ і г. д. (Бругман, IF, 12, 38; Траўтман, 255; Мюленбах-Эндзелін, 3, 603; Младэнаў, РФВ, 63, 310; Фасмер, 3, 731). Махэк₂ (566) зыходным значэннем лічыць ’дапільноўваць, адшукваць (звера)’ і супастаўляе з літ. sekù, sèkti ’ісці (следам)’, лац. sequor, ірл. sechur ’тс’, ст.-інд. sáčate ’ідзе следам’. Бязлай (Linguistika, VIII, 1, 71), славенскае слова таксама супастаўляе з літ. sèkti, лат. sekt ’ісці следам’. Аб супастаўленні слав. *sočiti з вышэйпрыведзенымі балцкімі словамі меркаваў яшчэ Фрэнкель (757, 773). Варбат (Марфан., 31–32) падтрымлівае думку Брукнера (394–395) аб зліцці ў слав. sočiti двух вышэйназваных індаеўрапейскіх гнёздаў.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

возбужда́ть несов.

1. (вызывать) выкліка́ць; (пробуждать) узбуджа́ць, абуджа́ць;

возбужда́ть удивле́ние выкліка́ць здзіўле́нне;

возбужда́ть аппети́т выкліка́ць апеты́т;

возбужда́ть де́ятельность узбуджа́ць (абуджа́ць) дзе́йнасць;

2. (поднимать, предлагать на обсуждение) узніма́ць, узбуджа́ць; (начинать) распачына́ць; заво́дзіць;

возбужда́ть вопро́с узніма́ць пыта́нне;

возбужда́ть проце́сс про́тив кого́-л. распачына́ць працэ́с су́праць каго́-не́будзь;

возбужда́ть де́ло о чём-л. заво́дзіць спра́ву аб чым-не́будзь;

3. (настраивать) настро́йваць;

возбужда́ть одни́х про́тив други́х настро́йваць адны́х су́праць другі́х;

4. (приводить в состояние нервного подъёма) узбуджа́ць; (волновать) хвалява́ць, узруша́ць; (распалять) распа́льваць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

чита́ть несов., в разн. знач. чыта́ць;

уме́ть чита́ть уме́ць чыта́ць;

чита́ть вслух чыта́ць уго́лас;

чита́ть всю ночь чыта́ць усю́ ноч;

чита́ть стихи́ чыта́ць ве́ршы;

чита́ть с листа́ муз. чыта́ць з ліста́;

чита́ть ле́кции чыта́ць ле́кцыі;

чита́ть докла́д чыта́ць дакла́д;

чита́ть нота́ции чыта́ць ната́цыі;

чита́ть следы́ охотн. чыта́ць сляды́;

чита́ть чьи́-л. мы́сли чыта́ць чые́-не́будзь ду́мкі;

чита́ть в чьи́х-л. сердца́х чыта́ць у чыі́х-не́будзь сэ́рцах;

чита́ть ме́жду строк чыта́ць памі́ж радко́ў;

чита́ть мора́ль чыта́ць мара́ль;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

*Пры́вад, прі́вод ’слушнасць, дарэчнасць; лад, толк, сэнс’: да́рма не скажуть, а усе ік прі́воду (лельч., Нар. лекс.). Сюды ж устойлівае словазлучэнне даць прыво́д ’вывесці ў жыццё (пра дзяцей)’ (ТС). Аддзеяслоўны назоўнік ад прыво́дзіць, незак. тр. да прыве́сці, сярод іншых значэнняў ’паведаміць што-небудзь для падмацавання свайго меркавання, спаслацца на каго-, што-небудзь’ (ТСБМ). У абстрактным значэнні параўн. рус. дыял. приво́д ’заклінанне пастухоў, якое, паводле забабонаў, засцерагае скаціну ад звяроў’, ’навучанне, натацыя’, укр. приві́д ’кіраўніцтва, камандаванне; падстава, аснова’, польск. przywód ’намова, заахвочванне’ і пад. У канкрэтным значэнні ’нараджэнне, прыплод’ вядомае і іншым славянскім мовам, параўн. балг. прѝвод ’прыплод ад жывёлы, што была дадзене ў якасці пасагу’, параўн. БЕР, 5, 702 (да прасл. *privodъ ’тое, што прыведзена’). Гл. таксама Jakobson, Word, 7, № 2, 1951, 190; Варбат, Этимология–1963, 213–216.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Со́ўгаць ‘перасоўваць што-небудзь з месца на месца’, ‘рухаць, соваць чым-небудзь у розных кірунках (звычайна па паверхні)’, ‘тыкаць, соваць’ (ТСБМ), ‘габляваць’ (шальч., Сл. ПЗБ), ‘соваць, тыкаць’ (ТС), со́ўгацца ‘хадзіць туды-сюды, сланяцца’, ‘пасоўвацца паволі, з цяжкасцю; рухацца, перамяшчацца’ (ТСБМ, ТС; ашм., шальч., Сл. ПЗБ, Жд. 1), ‘хадзіць узад і ўперад’ (Янк. 1, Нар. Гом.), соўгену́ць ‘рэзка сунуць’ (ТС), совгну́ты ‘штурхануць’ (Сл. Брэс.), соўгну́тэ ‘тс’ (брэсц., Нар. лекс.), соўг ‘пра соўганне’ (мсцісл., Нар. лекс.), саўге́ць! ‘кідок камянём’ (Арх. Федар.), саўга́к ‘стары чалавек’ (Наша Ніва, 1998, 26 кастр.), со́ўгала ‘чалавек, які сноўдаецца без справы і заняткаў’ (Янк. 3.). Укр. со́вгати ‘соваць; соўгаць’, со́вганка ‘коўзанка’. Няясна. Для ўкраінскага аўтары ЕСУМ (5, 342) мяркуюць аб кантамінацыі со́вати і ковзати (< *ковгати), што не вельмі пераканаўча; магчыма, гэта звонкі дублет да соўкаць (гл. наступнае слова).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

cup1 [kʌp] n.

1. ку́бак; зме́сціва ку́бка;

a china cup фарфо́равы ку́бак;

a cup of tea ку́бачак ча́ю

2. ке́ліх, ча́рка, ча́ша

3. доля, лёс;

a bitter cup го́ркая до́ля

4. вы́піўка

5. sport ку́бак;

win the cup вы́йграць ку́бак

6. што-не́будзь у фо́рме ку́бка;

the cup of a flower ча́шачка кве́ткі

in one’s cups dated падпі́ты, пад ча́ркай;

not my cup of tea infml не то́е, што мне падаба́ецца/падыхо́дзіць/пасу́е;

there’s many a slip between the cup and the lip ≅ не кажы́ гоп, паку́ль не пераско́чыш

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

ми́мо

1. нареч. мі́ма; (близ) паблі́зу;

ми́мо прошёл знако́мый мі́ма прайшо́ў знаёмы;

ми́мо пролега́ла доро́га паблі́зу прахо́дзіла даро́га;

2. предлог мі́ма (каго, чаго);

пропусти́ть (что-л.) ми́мо уше́й прапусці́ць (што-небудзь) мі́ма вушэ́й;

бить ми́мо біць мі́ма.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

похлопота́ть сов.

1. (позаботиться) паклапаці́цца, паклапата́ць;

похлопота́ть о прия́теле паклапаці́цца пра ся́бра;

2. (походатайствовать) паклапата́ць, пахада́йнічаць;

похлопота́ть об устро́йстве чего́-л. паклапата́ць (пахада́йнічаць) аб нала́джванні чаго́-не́будзь;

3. (побыть в хлопотах) займе́ць кло́пату, пастара́цца, паўвіха́цца; см. хлопота́ть.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)