◎ Калю́ба ’качарга’ (Сцяшк.). У іншых крыніцах як быццам не адзначаецца. Этымалогія няясная, магчыма, знаходзіцца ў сувязі з рус. дыял. кал‑f кол‑: коляба ’крыўляка’, калябиться ’крыўляцца, ламацца’, каляга ’калека, бязногі’, каляжина ’вывернутае з коранем дрэва, корч’, каляжыться ’крыўляцца, ламацца’, каляжка ’нага, ножка’; параўн. яшчэ да семантыкі смал.* кальчушка ’крывая палка’ і ’крывая нага’. Відавочна, што пэўных доказаў мяркуемай сувязі няма, да таго ж наогул нельга выключыць магчымасць як памылковага запісу, так і недакладнай яго расшыфроўкі, іншымі словамі, аўтэнтычнай формай павіцца быць кацюба (Цыхун, вусн. паведамл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Капса́ць ’штурхаць’, капсануць ’штурхнуць, піхнуць’ (Янк. 1, Янк. БП; калінк., Мат. Гом.; Гайдук. Працы, 6). драг. капсаніты ’марнавацца, драхлець’ (З нар. сл.). Ст.-укр., ст.-рус. копысати ’біць капытом, рыць, капаць зямлю капытам’, польск. Люблін., мазав. kopsać ’тс’. Паводле ЕСУМ (2, 570), з’яўляецца прасл. kopysati (kopsati). Няма падстаў для такога сцвярджэння. Відавочна, балтызм. Параўн. літ. kapsėti ’дзёўбаць’, kapstinČU, kapstyti ’грэбці (аб курах)’. Прасл. kopystъ/ kopystka ’лапатка’, якое прыводзіцца ў слоўніках побач з разглядаемай лексемай, адносіцца да kopali (+ суф. ‑ystь). гл. Трубачоў, II, 34, 35.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Кастамя́жына ’старая жывёліна’ (Шат.). Зыходнай можна лічыць форму (без суфіксальнай часткі) кастамяга ’тс’. Экспрэсіўнае па паходжанню слова. Можна меркаваць, што тут мы маем справу са складаным словам (зыходнае *kosto‑ męga < Z *kosto‑męga, да *kostь ’косць’ і *męk‑ ’мяккі’; першапачаткова ’старая жывёліна са старымі, мяккімі ўжо касцямі’). З другога боку, ёсць такія Утварэнні, як, напрыклад, рус. костомьіга ’пакінуты ў полі касцяк’ (Даль), дзе першая частка слова тая ж, што ў кастамяжыне; некалькі розныя, але, відаць, роднасныя другія часткі⇉мяга і -мыга. Няясна. Няма ў Трубачова, Эт. сл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ка́тарга ’катарга’ (ТСБМ, БРС, Касп.). Параўн. рус. ка́торга, укр. ка́торга, польск. katorga, балг. каторга і г. д. Паводле Шанскага, 2, К, 98, уласна рускае ўтварэнне; першая фіксацыя такога словаўжывання адносіцца да 1643 г. У аснове ляжыць с.-грэч. назва галеры κάτεργον (у мн. л. κάτεργα). У грэч. мове, акрамя Галера’, данае слова мела і значэнне ’прымусовая праца’. Такім чынам, няма патрэбы меркаваць разам з Шанскім аб уласна рускім паходжанні такога словаўжывання (значэнне ’прымусовая праца’ для слова κάτεργα зафіксавана вельмі надзейна ў вядомым слоўніку Дзіоканжа).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

званне назоўнік | мужчынскі род

  1. Афіцыйна прысвоенае найменне, якое вызначае ступень заслуг, службовага становішча, кваліфікацыі ў галіне якой-н. дзейнасці.

    • Воінскія званні.
    • Вучонае з.

  2. Ганаровае найменне як адна з форм узнагароды і заахвочвання для далейшых поспехаў дзеячаў працы, навукі, культуры і інш.

  3. Героя Сацыялістычнай Працы.

    • З. народнага артыста Беларусі.

  4. У дарэвалюцыйнай Расіі — аднесенасць да якой-н. грамадскай групы з спадчыннымі правамі і абавязкамі; саслоўе.

    • Ён з духоўнага звання.
    • Купецкае з.

  5. У дарэвалюцыйнай Расіі — узаконенае абазначэнне службовага становішча па табелю аб рангах; чын.

    • Быў калежскім асэсарам. Ён меў з. камер-юнкера.

Фразеалагізмы:

  • Адно званне (размоўнае) — пра тое, што не адпавядае свайму найменню.
  • Адно з., што горад, а на самай справе — пасёлак.
  • Ані звання каго-чаго (размоўнае) — і ў паміне няма.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

след​1 назоўнік | мужчынскі род

  1. Адбітак чаго-н. (нагі, колаў і пад.) на якой-н. паверхні.

    • Птушыныя сляды.
    • Конскі с.
    • Замесці сляды (таксама пераноснае значэнне: знішчыць, утаіць тое, што можа быць доказам віны).
    • І следу не засталося (таксама пераноснае значэнне: пра поўнае знікненне, адсутнасць чаго-, каго-н.).
    • Напасці на чый-н. с. (таксама пераноснае значэнне: атрымаць звесткі, якія дапамагаюць выявіць, знайсці каго-, што-н.).
    • Ісці па чыіх-н. слядах (таксама пераноснае значэнне: прытрымліваючыся чыйго-н. вучэння або беручы прыклад з каго-н.).

  2. пераноснае значэнне, чаго. Астатак, адметная рыса чаго-н.

    • Сляды пажару.
    • Сляды злачынства.
    • І следу няма (нічога не засталося).
    • Без следу (зусім бясследна знікнуць, згінуць і пад.).

|| прыметнік: следавы.

  • Кантрольная следавая паласа (на граніцы).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

разысціся дзеяслоў | закончанае трыванне

  1. Пайсці ў розныя бакі, розныя месцы.

    • Нашы шляхі разышліся.
    • Хмары разышліся.

  2. Ідучы насустрач, не сустрэцца; размінуцца.

    • Р. ў цемры.

  3. Спыніць якія-н. сувязі, знаёмства з кім-н.; парваць адносіны.

    • Сябры разышліся.

  4. Раз’ехацца, рассунуцца ў бакі.

    • Р. па швах (разарвацца).

  5. Аказацца распраданым, раскупленым.

    • Усе выданні разышліся.

  6. Распаўсюдзіцца, расплыцца на паверхні чаго-н., у чым-н.; пашырыцца, стаць вядомым.

    • Чуткі разышліся.

  7. Паступова рассеяцца, знікнуць.

    • Дым разышоўся.

  8. Прывыкнуць да хады; перастаць адчуваць стому ад хады.

  9. Набыць большую скорасць у руху (размоўнае).

    • Няма дзе разысціся.

  10. пераноснае значэнне: Дайсці да крайняй ступені ў якіх-н. дзеяннях, у праяўленні чаго-н.; моцна ўзбудзіцца.

    • Дзеці разышліся, не суняць.

|| незакончанае трыванне: разыходзіцца.

|| назоўнік: разыходжанне і разыход.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

лад​1 назоўнік | мужчынскі род

  1. Дзяржаўная ці грамадская сістэма.

    • Дзяржаўны л.
    • Грамадскі л.

  2. Уклад жыцця, спосаб жыцця.

    • Будуем новы л. жыцця.

  3. Згода, парадак, зладжанасць (размоўнае).

    • Няма ладу ў хаце.

  4. Спосаб, манера.

    • На новы л.

  5. Сістэма чаго-н., утвораная ўнутранай сувяззю, залежнасцю суадносных частак.

    • Граматычны л. мовы.

Фразеалагізмы:

  • Давесці (прывесці) да ладу — прывесці што-н. у парадак; закончыць паспяхова якую-н. справу.
  • Дайсці (да) ладу — разабрацца, дабіцца толку.
  • На добры лад — так, як патрэбна; па-сапраўднаму.
  • На свой лад — па-свойму.
  • На ўсе лады — усебакова (абмяркоўваць, разбіраць і пад.).
  • Не ў лад — нязладжана, нястройна.
  • Не ў ладу; не ў ладах з кім-чым — быць не ў згодзе, у дрэнных адносінах.
  • У лад — зладжана, стройна.
  • (Усе) на адзін лад — (усе) аднолькавыя.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

дурань назоўнік | мужчынскі род

  1. Неразумны, тупы, абмежаваны чалавек.

    • Д. быў, дык і рабіў дурное.
    • Дурняў не сеюць, яны самі родзяцца (з народнай творчасці).
    • Д. дурнем (вельмі дурны).

  2. Назва гульні ў карты.

    • Гуляць у дурня.

  3. іншае:

    • Не дурань (зрабіць, рабіць што-н.) (размоўнае) — любіць, мае схільнасць да чаго-н.

    • Не дурань паспаць.

    • Застаў дурня богу маліцца, дык ён і лоб разаб’е (размоўнае неадабральнае) — неразумны чалавек і ў добрай справе нашкодзіць.

    • Няма дурня (размоўнае) —

      1. выказванне нязгоды з кім-, чым-н., адмаўленне рабіць што-н.;
      2. не ашукаеш, не спадзявайся.

    • Пакінуць у дурнях — паставіць у няёмкае становішча каго-н.

    • Пашыцца ў дурні (размоўнае неадабральнае) — паставіць сябе ў нязручнае, смешнае становішча.

    • Шукаць дурня (размоўнае) — хітрасцю прымушаць каго-н. рабіць што-н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

swing​2 [swɪŋ] v.

1. (swung) гу́шкаць, разго́йдваць, калыха́ць; разма́хваць;

swing one’s arms разма́хваць рука́мі;

swing in the wind гайда́цца на ве́тры

2. паваро́чваць; паваро́чвацца; вярце́ць; вярце́цца;

swing the car round развярну́ць машы́ну;

swing the door open расчыні́ць дзве́ры на́сцеж;

The breeze has swung round. Вецер перамяніўся.

3. кру́та мяня́ць (думку, настрой і да т.п.); прыма́ць зусі́м і́ншы пункт гле́джання;

swing constantly from pessimism to optimism пастая́нна ўпада́ць то ў песімі́зм, то ў аптымі́зм

4. выко́нваць джа́завую му́зыку ў сты́лі сві́нгу

5. infml даста́ць (што-н.), зрабі́ць (што-н.);

She managed to swing an interview with the Prince. Яна сумела ўзяць інтэрв’ю ў прынца.

♦

swing into action ху́тка дзе́йнічаць;

there’s no room to swing a cat in ≅ няма́ дзе я́блыку ўпа́сці; няма́ куды́ пе́ўню дзю́бнуць

swing around [ˌswɪŋəˈraʊnd] phr. v. развярну́цца (пра машыну)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)