1) парожні або суцэльны цыліндр, на якім праводзіцца зборка, склейванне або вулканізацыя гумавых вырабаў;
2) стрыжань з загартаванай сталі для прашывання адтулін у нагрэтым стальным злітку;
3) апраўка з прыстасаваннем для ўтрымлівання насаджанага прадмета.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
На́сцеж ’на ўсю шыр, поўнасцю’ (ТСБМ, ТС), на́сьцеж ’тс’ (Др., Бяльк.), на́сцяж ’тс’ (Сл. ПЗБ), на́сціж ’тс’ (Сл. ПЗБ), укр.на́стеж, на́стіж, насте́жи, насте́жір, рус.на́стежь, настежу́, польск.naścież, naoścież, naścieżaj, славен.na steżaj, балг.дыял.настьеш. Са спалучэння прыназоўніка на з назоўнікам сцеж(а), для якога ўзнаўляецца значэнне ’слуп, шула’, параўн. на всю стэжу ’насцеж’: На всю стэжу очыняны (драг., З нар. сл.), сцежэя́ ’задняе шула ў варотах’ (ТС), польск.ścieżaj ’завес’, славен.stežaj ’тс’, ц.-слав.стежеръ ’тс’, чэш.stežeje ’завес, стрыжань’ і пад. роднасныя да сце́жар (гл.) (Фасмер, 3, 48; Брукнер, 354); першапачатковае значэнне ’раскрыць так, каб быў бачны слуп, стрыжань ці завесы, на якіх трымаліся вароты, дзверы’, тыпалагічна падобнае развіццё семантыкі гл. у на́піта ’насцеж’. Формы з ‑я‑, магчыма, ад сцяж: у сця́ж ’у адзін рад’ (палес., Нар. сл.) (да прасл.*steg‑). Гл. таксама Шуба, Прысл., і 16 (параўноўвае з рус.за‑стег‑ну‑ть), Атанасаў, БЕ, 37, 1987, 1–2, 102–104.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ламбы, ламбʼэ, лэмбы, ламбачкі, лэмп, ломб, ламбук, лым‑ бук, ламбяк, ламбукі, ламбуке, лымбукі, ламбякі ’сцяблы і лісце буракоў’, ’сцяблы гарбуза, сланечніка, тытуню, бобу, бульбы, зелля’, ’кветаноснае сцябло цыбулі’, ’стрыжань птушынага пяра’ (гродз., ДАБМ, З нар. сл., Сл. паўн.-зах.). Балтызм. Параўн. літ.lämbas і lambas ’сакавітая гародніна, трава і лісце са сцябламі’, ’пер’е цыбулі’, ’націна буракоў’, літ.lambal ’суп з бацвіння’. Тое ж Грынавецкене і інш., Liet. term., 181.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
core
[kɔr]1.
n.
1) агры́зак, асяро́дак -ка m. (сярэ́дняя ча́стка)
2) цэ́нтар -ру m., сэ́рца n., стры́жань -ня m.
3) су́тнасьць f.
4) Electr. жы́ла ка́бэлю
5) Geol. зямны́я не́тры
2.
v.t.
вырэ́зваць, вы́разаць (сярэ́дзіну я́блыка); выма́ць ко́стачкі з фру́ктаў
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
крук, -а́, мн. -і́, -о́ў, м.
1. Металічны ці драўляны стрыжань з загнутым тупым канцом.
Павесіць паліто на к.
2. Кароткі металічны прут, загнуты на адным канцы і прымацаваны другім канцом да каната, вяроўкі і пад. для падчэплівання і перамяшчэння грузаў.
К. пад’ёмнага крана.
3. Зашчэпка на дзвярах у форме загнутага на канцы металічнага прута, які накідваецца на прабой.
Узяць дзверы на к.
4. Лішняя адлегласць пры хадзьбе кружным шляхам.
◊
Крукам галавы (носа) не дастаць (разм., неадабр.) — пра вельмі ганарыстага чалавека.
Сагнуць у круккаго (разм.) — прымусіць падпарадкавацца.
Сядзець крукам (разм.) — вельмі старанна рабіць што-н. (звычайна седзячы).
|| прым.крукавы́, -а́я, -о́е (спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ша́пачка, ‑і, ДМ ‑чцы; Рмн. ‑чак; ж.
1.Памянш.да шапка (у 1 знач.); маленькая або дзіцячая шапка. Між .. [дзецьмі] была і яе [Кацярыніна] пяцігадовая Марылька, чырванашчокая дзяўчынка ў доўгай сіняй сукенцы, з чырвонай шапачкаю-кульком на галаве.Якімовіч.На другім паверсе, у асобным пакоі, сястра памагла .. [Ярашу] надзець стэрыльны халат, шапачку, павязку і палатняныя бахілы вышэй калень.Шамякін.
2. Верхняя, расшыраная частка чаго‑н., што мае стрыжань, ножку і пад. Грыб рос на купінцы і выглядаў на свет невялікай, з пятак, рыжаватай шапачкай.Сіняўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шчуп, ‑а, м.
Спец. Назва шэрага розных прыстасаванняў, інструментаў, прыбораў і пад., якімі выяўляюць, зандзіруюць, вымяраюць што‑н. // Сапёрны інструмент, які служыць для выяўлення закладзеных пад зямлёй мін. Калі мінашукальнікам выявіць міну немагчыма, дзейнічаюць шчупам.«Маладосць».// Інструмент, які складаецца з некалькіх пласцін рознай таўшчыні для вымярэння зазораў паміж дэталямі машын. // Пусты ўнутры стрыжань з вострым наканечнікам, які служыць для ўзяцця проб сыпкіх і вязкіх рэчываў (зерня, мукі, масла і пад.). [Лена] бярэ шчуп і апускае ў бак.Кулакоўскі.// Невялікі ручны бур для даследавання мяккіх парод і тарфянікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сары́ч ’драпежная птушка сямейства ястрабіных; тое, што і канюк’ (ТСБМ). Праз рус.сары́ч ’тс’ з цюркскіх моў; параўн. паўн.-цюрк.saryča ’парода паляўнічых сакалоў’, тур.saryǯa ’жаўтаваты’, saryǯyk ’нейкая птушка’ (Радлаў, 4, 325). Назва птушкі ўтворана ад назвы колеру, параўн. уйг.saryɣ ’жоўты’, тур.sary ’тс’, чагат.sar ’шуленак, каршун’, манг.sar, калм.sar (Міклашыч, Türk. El. Nachtr., 2, 152; Праабражэнскі, 2, 253). Версія аб роднаснасці са ст.-інд.sā́ram ’драўніна, стрыжань дрэва’, арм.uruk ’пракажоны’ абвяргаецца Фасмерам (3, 564).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тыч ‘вочап у студні з жураўлём’ (пруж., ДАБМ, камент., 810), сюды ж зборн. тыччо́ ‘тычкі для плота’ (докш., Янк. Мат.), ты́чча ‘тычкі’ (Мат. Гом.). Параўн. укр. зборн. ти́ччя ‘тычкі’, тик, тика ‘тычка, вяха’, рус.тыч ‘драўляны кол’, зборы, тычче́ ‘тычкі, тычыны’, польск.tycz ‘жэрдка-падпорка’, tycza ‘тс’, н.-луж.tyca ‘тычка для хмелю ці гароху’, в.-луж.tyč ‘тычка’, чэш.tyč ‘тычка, жэрдка, дручок’, славац.tyč ‘палка, жэрдка, штанга, стрыжань, рэйка’. Паўночнаславянскае прасл.*tyčь ад *tykati ‘ўтыркаць, убіваць, запіхваць’. Гл. таксама тычка, тычына.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ця́га, -і, ДМ ця́зе, ж.
1. Рухаючая сіла, пры дапамозе якой перамяшчаецца штон., а таксама крыніца такой сілы (жывёла, машына, электрычнасць).
Паравая ц.
Конная ц.
2. Рух газаў, дыму (звычайна ў топачных і вентыляцыйных канструкцыях), які выклікаецца рознасцю ціску.
Печ дыміць ад слабой цягі.
3.перан. Імкненне, прыхільнасць да каго-, чаго-н.
Ц. да навукі.
Неадольная ц.
4.Стрыжань, які перадае рух ад адной часткі механізма да другой (спец.).
Стрэлачная ц.
5. У архітэктуры: тынкавальны або каменны паясок, які падзяляе вонкавыя і ўнутраныя сцены, абрамляе столь і пано.
6. Шлюбны палёт самца слонкі ў пошуках самкі (спец.).
|| прым.ця́гавы, -ая, -ае (у 1 знач.).
Цягавая сіла.
Ц. электрарухавік.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)