заступі́ць, -уплю́, -у́піш, -у́піць; зак.
1. каго-што. Замяніць, замясціць.
З. старога майстра ля станка.
2. на што і без дап. Замяніўшы каго-н., прыступіць да работы.
З. на дзяжурства.
З. на пост.
3. каго-што. Загарадзіць, засланіць сабой.
З. каго-н. сабой.
4. што каму. Загарадзіць, зрабіць перашкоду.
З. дарогу каму-н. (таксама перан.: перашкодзіць дзейнасці каго-н.).
5. што. Пераступіць.
Конь заступіў ляйчыну.
|| незак. заступа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ігу́менша ’жанчына (тоўстая, непаваротлівая)’ (Мат. Гом.). Фемінатыў на ‑ш‑а ад ігумен (гл.). Семантычны зрух у напрамку ’жонка ігумена’ → ’увогуле тоўстая непаваротлівая жанчына’; параўн. падобную трансфармацыю калуж. и́гумен ’жартаўлівая назва старога чалавека’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нездаро́ўе, ‑я, н.
Недамаганне, хваравіты стан. Два тыдні ў нашай вёсцы не было старасты.. Тады Кубец прыехаў да старога Тараса і прапанаваў яму быць старастам. Тарас адмовіўся, спаслаўшыся на старасць і нездароўе. Краўчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
па́сечнік, ‑а, м.
Работнік, які наглядае за пасекай; пчаляр. Бацькі жывуць у калгасе. Стары працуе калгасным пасечнікам. Танк. Людвік прыняў падарунак ад старога пасечніка. Духмяная рамка, залітая мёдам, была ў яго руках. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
На́дзелень ’зеленаваты, недаспелы’ (слуц., Нар. сл.), ’недаспелая садавіна’ (карэл., Сл. ПЗБ), на́дʼзялян, на́дʼзялянь ’зеленаваты’ (навагр., Жыв. сл.). Са спалучэння над (прыназоўнік са значэннем меры) і назоўніка зелен(ь) у форме старога він. скл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
wrak
м.
1. часцей у мн.~і — касцяк, каркас (старога карабля, машыны і да т.п.)
2. (пра чалавека) разваліна
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
жана́ты, ‑ая, ‑ае.
Які ўступіў у шлюб, мае жонку; проціл. халасты (пра мужчыну). Падтрымаў старога дзеда Сын жанаты, Грышка. Колас. // толькі мн. Пра мужчыну і жанчыну, якія ўступілі ў шлюб. Яны жанатыя ўжо даўно.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
самахарактары́стыка, ‑і, ДМ ‑тыцы, ж.
Характарыстыка самога сябе сваімі паводзінамі, учынкамі і асабістымі выказваннямі. Сатырык [К. Чорны] трапна выкарыстоўвае прыём самахарактарыстык персанажаў і парадзіравання іх мовы для высмейвання недарэчнага існавання гэтых абломкаў старога свету. Казека.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лойма ’чарціха’, ’русалка’ (Маш., Федар. 1), сувалк., супрасл. і сакольск. ’істота, блізкая да русалкі’ (БНТ, Лег. і пад.). Балтызм, утвораны пры дапамозе суфікса ‑ма (як лаўма). Дыфтонг ‑oi̯‑ другасны; ён паходзіць са старога ‑ou̯‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паляя́ ’помнік старажытнарускай пісьменнасці, у якім падаюцца падзеі, апісаныя ў Старым завеце’ (ТСБМ). Рус. палея́ ’названне першых васьмі кніг Старога завету’, рус.-ц.-слав. палея. З грэч. Παλαιά ’Стары (завет)’ (гл. Фасмер, 3, 192).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)