Су́ржык старое ’мука з сумесі розных культур’ (валож., ЛА, 4; Малч.). Укр. су́ржик, су́ржиця, рус. су́ржанка, су́ржик, польск. дыял. sążyca, sąrżyca ’жыта (сеянае) напалову з пшаніцай’, чэш. souržice, sourež, славац. suržica ’сумесь пшаніцы і жыта або аўса і ячменю’, серб.-харв. су̀ражица, су̀ржица, славен. sọ́ršica, балг. су́ръжица ’тс’. Прасл. *sǫržica < *sǫrъžь, ад *sǫ‑ ’су-’ і *rъžь ’жыта’, гл. рож (Фасмер, 3, 806; Праабражэнскі, 2, 211; Філін, Образ., 113; Брукнер, 482; Махэк₂, 513; Скок, 3, 116; ЕСУМ, 5, 479). Гл. спецыяльна Борысь (Prefiks., 122–123), дзе прыводзяцца і іншыя суфіксальныя варыянты слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
перастая́ць, -таю́, -таі́ш, -таі́ць; -таі́м, -таіце́, -тая́ць; -то́й; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прастаяць больш, чым трэба, сапсавацца, змяніцца якасна ад доўгага стаяння.
Жыта перастаяла.
2. што. Перачакаць што-н. стоячы.
П. дождж пад страхой.
|| незак. перасто́йваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. перасто́й, -ю, м. (спец.; да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Зало́м ’паварот’, ’выступ’, ’заламаныя і звязаныя ў пук сцяблы жыта, ільну з мэтай наклікаць бяду на гаспадара поля’ (Сл. паўн.-зах.). Укр. залі́м, зало́м ’тс’, рус. кур., тамб., арл., зах., бранск., калуж., смал., цвяр., пск., пецярб., забайк. зало́м ’некалькі скручаных сцяблоў жыта з мэтай злога чараўніцтва’, польск. załom ’паварот’. Бязафіксны наз. ад заламаць (< ламаць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дажа́ць, ‑жну, ‑жнеш, ‑жне; ‑жнём, ‑жняце; зак., што.
Скончыць жаць, зжаць да канца. Калгаснікі дажалі жыта і пачалі жаць ярыну. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
забурэ́ць, ‑эе; зак.
Разм.
1. Пачаць бураць, стаць бурым. Жыта забурэла.
2. Паказацца, вылучыцца сваім бурым колерам (пра што‑н. бурае).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыпрэ́лы, ‑ая, ‑ае.
Які трохі прыпрэў. Дзесяць мяхоў, як завязаць, насыпалі мы з ямы трошкі прыпрэлага, але яшчэ добрага жыта. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыжмо́ ’каласкі жыта, падсмажаныя на агні’ (Нар. Гом.). Суфіксальнае ўтварэнне ад пры́жыць 1 ’пражыць, смажыць’ (гл.). Гл. таксама пражмо́.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зглумі́цца, зглуміцца; зак.
Разм. Папсавацца, страціцца без карысці. Язэп асцярожна падышоў да жыта, сарваў колас. Ён не ўмясціўся на далоні, такі быў доўгі. І зерне ў ім было буйное, жоўтае. Колькі ж хлеба зглуміцца тут, калі не сажнеш жыта! Асіпенка. Зразумела, не кажу Пра сваё тут гора, Што мука мая ў дзяжы Зглуміцца, вядома... Бялевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́праць, ‑прае; зак.
Загінуць ад недахопу паветра (пра пасевы). Сёлетняй вясною да каліва выпрала жыта, і цяпер там адрасла добрая трава. Нікановіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
панахіля́цца, ‑яецца; ‑яемся, ‑яецеся, ‑яюцца; зак.
Нахіліцца, нагнуцца — пра ўсё, многае або ўсіх, многіх. Рэдкае жыта. [Сцёблы] кволыя, паламаліся, панахіляліся куды каторы. Ермаловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)