Разм. Мерзнуць, калець, стыць. Залеюць рукі на халодным ветры. □ Чатыры гады Залеў я на вёрстах дарог, Гарэлі сады, І дым іх на сэрца мне лёг.Кірэенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яшчэ́ дыме́лі галаве́шкі — ещё дыми́лись голове́шки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Тыту́нь, тыту́н, туту́н, туту́нь, тітю͡он, тютю́н ‘тытунь сапраўдны, Nicotiana tabacum L.’, ‘махорка, Nicotiana rustica L.’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Бяльк., Касп., Кіс., Сцяшк., Вруб., Растарг., Сл. ПЗБ); тыті́н ‘тытунь’ (Сл. Брэс.; паўд.-брэсц., ЛА, 2); ст.-бел.тытюнъ, титюнъ, тютюнъ ‘тс’ (1685 г., ГСБМ). Запазычанне непасрэдна з тур., крым.-тат., кыпч.tütün ‘тытунь, дым’ (Фасмер, 4, 138; ЕСУМ, 5, 696), у ст.-цюрк. ‘дым’ (Др.-тюрк., 601) < tüt‑ ‘дыміцца, гарэць’, або праз польскую мову, параўн. ст.-польск.tytuń, tutuń, tiutuń, tiutiun ‘тытунь’ (Брукнер, 590; Борысь, 659). Сюды ж памянш. тытуне́ц ‘тс’ (Вушац. сл.). Гл. таксама тыцюн, ціцень.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Смог ‘забруджанае дымам і пылам паветра ў выглядзе імглы’ (ТСБМ). Запазычана ў XX ст. праз рус.смог ‘тс’ з англ.smog ‘тс’, дзе ўзнікла ў выніку кантамінацыі smoke ‘дым’ і fog ‘імгла’ (Глухак, 566; Сной₂, 674; ЕСУМ, 5, 325).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Fumum patimur propter ignem
Мы церпім дым з-за агню.
Мы терпим дым из-за огня.
бел. Любіш ездзіць ‒ кармі каня. Любіш ездзіць на вазочку з гары, любі ж і вазочак вазіць на гару.
рус. Любишь кататься ‒ люби и саночки возить. Любишь пар ‒ люби и угар. Пар любить ‒ баню топить. Любишь смородинку ‒ люби и оскоминку. Любишь брать ‒ люби и отдавать. Любишь гостить ‒ люби и к себе звать. Любишь тепло ‒ терпи и дым. Любишь чужую бороду драть ‒ люби и свою подставлять.
фр. Celui qui veut tirer le miel de la ruche ne doit craindre les piqûres (Тот, кто хочет взять мёд из улья, не должен бояться укусов). Chacun doit payer ses pots cassés (Каждый должен платить за разбитые горшки). Il faut payer qui veut acheter (Кто хочет купить, надо платить). Qui veut l’oeuf doit supporter la poule (Кто хочет яйцо, должен терпеть и курицу). Si tu veux du beurre il en faut battre (Если ты хочешь масла, надо его сбить).
англ. He that would have eggs must endure the cackling of hens (Кто хочет яиц, должен терпеть кудахтанье кур).
нем. Wer das Feuer haben will, muß den Rauch leiden (Кто хочет иметь огонь, должен терпеть дым).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
чо́рна-бу́ры, ‑ая, ‑ае.
Буры з чорным, цёмным адценнем. Усе раптам убачылі, як падымаецца над лесам, клубіцца чорна-буры дым...Сачанка.// Пра масць звяроў такога колеру. Чорна-буры мядзведзь. Чорна-бурая лісіца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
permeate
[ˈpɜ:rmieɪt]
v.
1) распаўсю́джвацца, разыхо́дзіцца; прамо́чваць
Smoke permeated the house — Дым разыйшо́ўся па ўсёй ха́це
2) праніка́ць, прахо́дзіць праз што
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
dym, ~u
м.
1.дым;
dym ogniska — дым вогнішча;
dym z papierosa — дым ад цыгарэты; цыгарэтны дым;
2.перан. двор;
wieś z dwudziestu ~ów — вёска з дваццаці двароў;
puścić z ~em — пусціць з дымам; падпусціць чырвонага пеўня; спаліць;
pójść z ~em — пайсці з дымам; згарэць;
nie ma ~u bez ognia — няма дыму без агню; дзе не гарыць, там і не курыць; без прычыны і хвост не матляецца
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
клубо́к, -бка́м.
1. клубо́к;
к. ні́так — клубо́к ни́ток;
скруці́цца ~бко́м — сверну́ться клубко́м;
2.перен. клубо́к;
к. супярэ́чнасцей — клубо́к противоре́чий;
3.уменьш. (к клуб II) клуб;
дым ва́ліць ~бка́мі — дым вали́т клуба́ми;
◊ к. у го́рле — клубо́к в го́рле;
размата́ць к. — размота́ть клубо́к
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зака́шляцца, ‑яюся, ‑яешся, ‑яецца; зак.
Зайсціся моцным працяглым кашлем. Хлапчук ахвотна зацягнуўся дымам і закашляўся.Чорны.Кірыла кінуў у касцёр ламачча. Дым пацягнула на жанчын. Яны закашляліся, але з лавачкі не сышлі.Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)