На́гла ’смерць’ (эўфемізм) (брэсц., Нар. лекс.), ’згуба, смерць; бяда, гора’ (ТС), параўн. таксама: нагла яго ведае (Сцяц.). Вынік семантычнай кандэнсацыі ўстойлівага спалучэння; нагла(я) смерць ’раптоўная, неспадзяваная смерць’ > нагла ’тс’, параўн. суфіксальнае ўтварэнне нагельніца ’тс’ (гл.) і спалучэнне нага́льная смерць: нагальная смерць бацькі (Гартны), гл. нагальны, наглы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
БРА́ЙЦАЎ Якуб
(Якаў Раманавіч; 19.2.1861, в. Забялышын Хоцімскага р-на Магілёўскай вобл. — 2.3.1931),
рускі пісьменнік. Скончыў Клімавіцкае пав. вучылішча. З 2-й пал. 1880-х г. у Маскве. З 1900 на радзіме. Літ. дзейнасць пачаў у 1880-я г. У аповесці «Няўдашачка Анюта» (нап. 1887) непрыняцце бездухоўнасці існуючага ладу. Пра побыт, працэсы сац. расслаення ў бел. вёсцы канца 19 ст. аповесць «Багацеі» (1889). Раман «Сярод балотаў і лясоў» (нап. 1913—16) пра 1905, дзейнасць атрада рэвалюцыянера-экспрапрыятара А.Савіцкага. Аўтар камедыі «Цыганова бяда» (нап. 1905). Рукапісы Брайцава ў Бел. дзярж. архіве-музеі л-ры і мастацтва Беларусі.
Тв.:
Бел. пер. — Дудалёва лаза // Беларусь. 1966. № 9.
І.У.Саламевіч.
т. 3, с. 238
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
найсці́, найду́, но́йдзеш, но́йдзе; найшо́ў, -шла́, -шло́; найдзі́; зак.
1. на каго-што. Ідучы, наступіць на што-н.
Н. на купіну.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), на што. Насунуўшыся, закрыць сабою.
Хмара найшла на сонца.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыйсці ў вялікай колькасці; пранікнуць у якое-н. месца.
Найшло народу на сход.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан., на каго. Апанаваць, ахапіць (аб пачуццях).
На яго найшла туга.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Настаць, з’явіцца раптам.
Бяда найшла неспадзявана.
|| незак. нахо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сушы́ць, сушу́, су́шыш, су́шыць; су́шаны; незак.
1. што. Рабіць сухім (што-н. сырое, мокрае, вільготнае), трымаючы на паветры або ў цёплым месцы.
С. бялізну.
С. сена.
2. што. Нарыхтоўваць у запас, выдаляючы вільгаць з пладоў, раслін і пад.; высушваць, засушваць.
С. лекавыя травы.
3. перан., каго (што). Падрываць здароўе, знясільваць (разм.); рабіць чэрствым, нячулым.
Што ты сушыш сябе работай? Бяда сушыць жанчыну.
|| зак. вы́сушыць, -сушу, -сушыш, -сушыць; -сушаны.
|| наз. су́шка, -і, ДМ -шцы, ж. (да 1 і 2 знач.) і сушэ́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уда́р, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Моцны рэзкі штуршок, сутыкненне з кім-, чым-н. з сілай.
Гэты гадзіннік не баіцца ўдараў.
Нанесці ў.
У. электрычнага току.
2. Гук (звон, трэск, грукат) ад такога штуршка, а таксама наогул адрывісты гук, стук.
У. гадзінніка.
У. грому.
3. перан. Імклівы напад, атака.
Флангавы ў.
Штыкавы ў.
4. перан. Непрыемнасць, нечаканае гора, бяда.
Перажыць нечаканы ў.
У. лёсу.
5. Кровазліццё ў мозг; апаплексія.
Апаплексічны ў.
6. чаго. Пра біццё сэрца, пульсу.
◊
Пад удар (ставіць) каго-што (разм., неадабр.) — у небяспечнае становішча.
Пад ударам (быць, знаходзіцца) — у небяспечным становішчы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ На́шцы, на́сцы ’наскі, тутэйшы’ (ТС). Няясна; магчыма, глыбокі архаізм адпаведна да на́шскі ’тс’ з пераходам ‑кі > ‑цы, параўн. уроцьКурокі ’хвароба ад дрэнных вачэй’, кадуцыс кадукі, ад кадук ’бяда, няшчасце’, адносна апошніх гл. Карскі, 1, 365–366; параўн. заканамернае польск. litewscy ’літоўскія’ пры litewski ’літоўскі’ і пад. Гл. наскі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
правакава́ць, ‑кую, ‑куеш, ‑куе; незак., каго-што.
1. Падбухторваць на якія‑н. дзеянні шляхам правакацыі (у 1, 2 знач.). [Астапчык:] — Я аднаго зараз баюся: каб не знайшліся гарачыя галовы і не хапіліся за зброю. Во тады будзе бяда! Урад даўно правакаваў на гэта «Грамаду». Машара.
2. Спец. Рабіць правакацыю (у 3, 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разду́маць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
1. Падумаць; усебакова абдумаць. Раздумаў, разважыў Мікітка — Развагам навучыць бяда. Колас.
2. Падумаўшы, памеркаваўшы, адмовіцца ад задуманага, змяніць сваё рашэнне, намер. [Галя] паднялася, хацела нешта адказаць Івану, але раздумала і, развітаўшыся з Арцёмам, пайшла за дзверы... Ваданосаў. Спачатку думалі даць ход справе, але Растоўцаў быў мёртвы .. Таму раздумалі. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скары́цца, скаруся, скорышся, скорыцца; зак.
Разм. Тое, што і пакарыцца. Групка людзей, з’яднаных адзіным жаданнем — лепш, памерці, чым скарыцца, — трымала абарону Брэсцкай крэпасці. Гурскі. Паэт, звязаны дружбаю і клятвай з падпольшчыкамі, не скарыўся на допыце і не кінуў пяра. У. Калеснік. Бяда, відаць, зламала Кудзіна, і ён ужо крыху скарыўся перад абставінамі. Радкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
nieszczęście
nieszczęści|e
няшчасце, гора, бяда;
na ~e — на бяду; на няшчасце;
nie ma ~a — такой бяды; не бяды
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)