Спагадай, спачуваннем палегчыць каму‑н. гора, пакуты. Марыя падалася бліжэй да Веры, паб уцешыць яе, не дапусціць да слёз, хоць самой цяжка было не заплакаць.Кулакоўскі.// Перадаваць, абрадаваць чым‑н. Вера выцерла хустачкай вочы і пачала чытаць: — «Дарагія дзеткі, Верачка і Максім! Нас вельмі ўцешыла ваша пісьмо, дзе вы паведамляеце, што ўзялі шлюб».Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шал, ‑у, м.
1. Псіхічны стан чалавека, ахопленага вялікім гневам, узбуджэннем; шаленства, раз’юшанасць. Віктар яшчэ болей чырванее; вочы, звужаныя шалам, зыркаюць дзёрзка і нядобра.Савіцкі.
2. Гарэзлівасць, свавольства; гулянка. І сэрца поўняць маладыя сілы, І хмеліць галаву вясновы шал.Бураўкін.Роўныя, як на падбор, былыя дзесяцікласніцы пачыналі шалы ў вадзе, на беразе.Мыслівец.Ад чужога шалу ў галаве круціцца.Прымаўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
б. гу́зікі — блестя́т (сверка́ют, сия́ют) пу́говицы;
во́чы б. — глаза́ блестя́т (сверка́ют, сия́ют);
штаны́ б. — брю́ки лосня́тся;
◊ не ўсё то́е зо́лата, што блішчы́ць — посл. не всё то зо́лото, что блести́т
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Маха́ць, мыха́ць, маха́ты, маха́тэ ’рабіць узмахі, рухі ў паветры’, ’хутка ісці’, ’хутка рабіць’, ’матаць нагамі’ (ТСБМ, Федар. 6, Нас., Бяльк., ТС, Анох., драгічынскае, КЭС; Сл. ПЗБ), ’хлусіць’ (Нас.), махацца ’сноўдацца, матляцца, церціся, мазоліць вочы, жыць сабе патроху’ (Нас., ТС). Укр.маха́ти, рус.махать, польск.machać, н.-луж.machaś, в.-луж.machać, чэш.máchati, славац.máchať, славен.máhati, серб.-харв.ма́хати, макед.мава, балг.махам, ц.-слав.махати. Прасл.maxati, утворанае ў выніку пашырэння суфіксам ‑x‑ асновы majati, роднаснай з літ.móti ’махаць, ківаць’ (як jexati з літ.jóti ’ехаць на кані’). Да і.-е.*ma‑ рухаць’ (Міклашыч, 180; Бернекер, 2, 4; Бязлай, 2, 161). Іншыя версіі гл. Фасмер, 2, 584 і БЕР, 3, 692–693.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лу́паць1, лу́паты, лу́патэ ’лыпаць, моргаць вачыма’ (маст., зах.-палес., Сл. ПЗБ, Мат. Гом., Касп., Нас., Растарг., Гарэц., ТСБМ), ’мігацець’ (Грыг.), укр.лу́пати (очима), рус.лу́пать ’тс’, польск.łupać oczyma ’вытрэшчваць вочы’ (Ліндэ), чэш.loupati očima ’тс’ — у выніку кантамінацыі лупа3 і лы́паць (гл.). Сюды ж лу́пацца ’плюшчыцца, лыпаць’, лу́паць очыма ’маргаць ад разгубленасці, збянтэжанасці, здзіўлення, страху’, лу́пнуць ’лыпнуць’ (ТС). Параўн. лу́па3 (гл.).
Лу́паць2 ’трашчаць (аб высахшай скуры)’ (Кліх), лу́пацца ’лопацца, трэскацца (аб яечках пчол)’ (Анох.), укр.лупа́тися ’лопацца, трэскацца’, чэш.lupati ’тс’. Да луп1 (гл.) (Махэк₂, 344). Слаўскі (5, 323) мяркуе, што прасл.lupati (lupajǫ) з’яўляецца пазнейшым ітэратывам да lupiti, якое было ў ранняй прасл. мове нематываваным.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
іскры́цца
1. fúnkeln vi, blítzen vi;
2. (правіно) pérlen vi, schäumen vi;
3.перан. (зіхацець) sprühen vi;
во́чы іскры́ліся ад ра́дасці séine [méine, déine і г. д.] Áugen sprühten [léuchteten] vor Fréude; Fréude sprühte aus séinen [méinen, déinen і г. д.] Áugen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Ornata forma mente praeclara eminet
У вочы кідаецца чароўны выгляд, а не выдатны розум.
В глаза бросается прекрасный вид, а не выдающийся ум.
бел. Па адзенні сустракаюць, а па розуму праважаюць. Не адзенне чалавека, а чалавек адзенне харашыць.
рус. По одёжке встречают, по уму провожают. Тот и умён, кто богато наряжён. Без хвоста и ворона не красна.’ Видно соловушку по пёрышку, а сиротку по одёжке.
фр. C’est la robe qu’on salut (Приветствуют по одёжке). Riche habit fait fol honorer (Богатая одежда заставляет почитать и глупца).
англ. Clothes make the man (Одежда делает человека).
нем. Man empfängt den Mann nach dem Gewand und entläßt ihn nach dem Verstand (Человека встречают по одёжке, провожают по уму).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Exspecta, bos, olim herbam
Карова, чакай у будучым травы.
Корова, жди в будущем травы.
бел. Пакуль сонца ўзыдзе, раса вочы выесць. Пакуль тыя барышы, у бацькоў не будзе і душы. Калі тое свята будзе.
рус. Пока трава зазеленеет, кобылка околеет. Пока солнце взойдёт, роса очи выест. Покуда у бабы поспеют кныши, у деда не будет души. Пока зацветут цветы, у нас не будет души. Улита едет, да когда то будет. Пока толстый похудеет, из тощих дух вон. Пока трава подрастёт, много воды утечёт.
фр. Attendre le boiteux (Ожидать хромого).
англ. While the grass grows the horse starves (Пока растёт трава, конь голодает).
нем. Indessen das Gras wächst, verhungert der Gaul (Пока вырастет трава, умрёт с голоду лошадь).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
жва́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Поўны жыццёвых сіл; бадзёры, рухавы; проціл. вялы. Мірон быў больш разважлівы, спакойны хлопец, а Віктар — жвавы, імклівы.Маўр.Зіна была ўся ў бацьку: жвавая, гаваркая, знаходлівая, у грамадскім жыцці актыўная, у сяброўстве — чулая, спагадлівая.Кавалёў.// Ажыўлены, выразны, жыццярадасны (пра вочы, твар). Энергічным і жвавым рабіўся твар старшыні.Якімовіч.[Ніканор] пастарэў.. Толькі вочы — маладыя і жвавыя.Бядуля.// Рэзвы, вясёлы, гуллівы. Птушак жвавых шчэбет хвілі не сціхаў, Кружыўся з белым кветак пылам.Купала.На процілеглай ад ложка сцяне скакаў жвавы зайчык, як бы дражнячыся з намі.Сабаленка.
3. Поўны руху, ажыўлення, дзейнасці. У маладым калгасе адразу занялося жвавае, бадзёрае жыццё.Зарэцкі.— Усё-такі падабаецца ён мне, Мінск. Жвавы, шумлівы, заклапочаны.Мележ.// Хуткі па тэмпу, шпаркі. Жвавыя рухі. □ Жвавым не па гадах подбегам Клім кінуўся да плота.Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)