Сёртаць ‘бадзяцца, мазоліць вочы’ (полац., Нар. лекс.), ‘мітусіцца, снаваць’ (дзісн., Яшк. Мясц.), ‘прыглядацца, шукаць’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Паводле Варбат (Этимология–1975, 32 і наст.), да прасл. *sьrtati, якое ўзнаўляецца на аснове рус. зах. сёртать ‘хадзіць без справы, бадзяцца’, алан. се́ртать ‘чакаць’, цвяр. серта́ть ‘пераступаць з нагі на нагу’, польск. дыял. siertać się ‘мітусіцца, кідацца’, серб.-харв. sȑtati ‘ісці, хадзіць, як сляпы, бадзяцца’, балг. дыял. сръ́та ‘углядацца’, макед. сртам ‘углядацца; чакаць’, якія далей да і.-е. кораня *ser‑ ‘цячы’ з ‑t‑ пашыральнікам. Па-за славянскімі мовамі адпаведнікі ў ст.-інд. sísarti, sárati ‘цячы, спяшацца, імкнуцца’, с.-ірл. sirid ‘бадзяцца, нападаць, рабаваць’, літ. apsìrti ‘акружваць’, лат. sirt ‘бадзяцца, нападаць, рабаваць’ і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
плю́нуць сов., прям., перен. плю́нуть;
◊ раз п. — раз плю́нуть;
п. няма́ куды́ — плю́нуть не́куда;
п. у твар (у во́чы) — плю́нуть в лицо́ (в глаза́);
п. на ўсё — плю́нуть на всё;
п. і расце́рці — плю́нуть и растере́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
му́тны
1. в разн. знач. му́тный;
~ная вада́ — му́тная вода́;
~ныя во́чы — му́тные глаза́;
~нае не́ба — му́тное не́бо;
2. (непрозрачный — о жидкостях) му́тный, помутнённый; замутнённый;
◊ лаві́ць ры́бу ў ~най вадзе́ — погов. лови́ть ры́бу в му́тной воде́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шкляны́ в разн. знач. стекля́нный; (связанный с изготовлением стекла — ещё) стеко́льный;
~на́я ма́са — стекля́нная ма́сса;
~на́я папе́ра — стекля́нная бума́га;
~ны́я во́чы — стекля́нные глаза́;
ш. заво́д — стеко́льный (стекля́нный) заво́д;
◊ трыма́ць пад ~ны́м каўпако́м — держа́ть под стекля́нным колпако́м
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
глубо́кий в разн. знач. глыбо́кі;
глубо́кая ночь глыбо́кая ноч;
глубо́кая печа́ть полигр. глыбо́кі друк;
глубо́кая ста́рость глыбо́кая ста́расць;
глубо́кий го́лос глыбо́кі го́лас;
глубо́кий покло́н глыбо́кі пакло́н;
глубо́кое го́ре глыбо́кае го́ра;
глубо́кий взгля́д глыбо́кі по́гляд;
глубо́кие глаза́ глыбо́кія во́чы;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
по́ўны, -ая, -ае; по́вен, по́ўна.
1. чаго і без дап. Напоўнены чым-н. да самых берагоў, умясціў у сябе многа каго-, чаго-н.
Поўнае вядро вады.
Поўная хата людзей.
2. перан., чаго і чым. Цалкам ахоплены, прасякнуты чым-н.
Вочы, поўныя спачування.
3. Цэльны, цалкам закончаны, вычарпальны.
Апісаць п. круг.
П. збор твораў.
Поўная свабода выбару. 3 поўным правам.
4. Які дасягнуў адпаведнай нормы, найвышэйшага развіцця, граніцы.
Поўных васямнаццаць гадоў.
У поўным росквіце сіл.
Уключыць поўную скорасць.
Работа ідзе поўным ходам (хутка, інтэнсіўна). У поўным сэнсе слова (у сапраўдным значэнні слова, сапраўды). Гаварыць на п. голас (на ўвесь голас; таксама перан.: адкрыта, не хаваючы нічога).
5. Тоўсты, мажны.
П. мужчына.
Гімнастыка для поўных (наз.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
правалі́цца, -алю́ся, -а́лішся, -а́ліцца; зак.
1. Упасці ў якую-н. адтуліну.
П. ў яму.
Гатоў скрозь зямлю п. (хочацца знікнуць, схавацца ад сораму, страху і пад.). Як скрозь зямлю праваліўся (знік невядома куды). П. мне скрозь зямлю (клятвеннае запэўненне ў праўдзівасці сваіх слоў; разм.).
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Абрушыцца ад цяжару.
Столь правалілася.
3. перан. Пацярпець няўдачу (у якой-н. справе або пра якую-н. справу; разм.).
Спробы праваліліся.
П. на экзамене.
4. перан. Прапасці, знікнуць (разм.).
Куды ты праваліўся на два тыдні?
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Тое, што і уваліцца¹ (у 2 знач.).
Вочы праваліліся.
|| незак. права́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. права́л, -у, м. (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прагле́дзець, -е́джу, -е́дзіш, -е́дзіць; -е́дзь; -е́джаны і праглядзе́ць, -яджу́, -ядзі́ш, -ядзі́ць; -ядзі́м, -едзіце́, -ядзя́ць; -ядзі́; зак.
1. што. Аглядаючы, гледзячы, азнаёміцца з чым-н.
П. рукапіс.
П. новую экспазіцыю.
2. што. Бегла прачытаць.
П. часопіс.
3. каго-што. Гледзячы, не заўважыць, прапусціць.
П. памылку.
4. перан., каго-што. Не звярнуць належнай увагі, выпусціць з поля зроку (разм.).
За справамі прагледзелі (праглядзелі) сына.
5. што і без дап. Правесці які-н. час, разглядаючы што-н., назіраючы за чым-н.
◊
Усе вочы прагледзець (разм.) — углядаючыся, доўга чакаць каго-н.
|| незак. прагляда́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1—4 знач.).
|| наз. прагля́д, -у, М -дзе, м. (да 1 і 2 знач.).
Калектыўны п. спектакля.
Аддаць рукапіс на п. каму-н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
разбе́гчыся, -бягу́ся, -бяжы́шся, -бяжы́цца; -бяжы́мся, -бежыце́ся, -бягу́цца; -бе́гся, -бе́глася; -бяжы́ся; зак.
1.(1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра многіх: бягом накіравацца ў розныя бакі.
Дзеці з шумам разбегліся.
2. Прабегчы некаторую адлегласць, каб падрыхтавацца да скачка, пад’ёму і пад.
Разбегся і скочыў.
Перад скачком трэба добра р.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Пра думкі: страціць здольнасць сканцэнтравацца на чым-н.
◊
Вочы разбегліся ў каго (разм.) — не ведае, што выбраць, на чым спыніцца.
|| незак. разбяга́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. разбе́г, -у, м. і разбе́жка, -і, ДМ -жцы, ж. (да 2 знач.).
Разбег самалёта (даўжыня прабегу па зямлі да моманту ўзлёту). Разбежка перад скачком.
◊
З разбегу —
а) набраўшы скорасць, разбегшыся;
б) не змогшы спыніцца пасля бегу.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
квапіцца, гнацца, падаць, упадаць; галіцца, разяўляцца, рымсціцца (разм.); ліпнуць (перан.) □ мець вока, лупіць вочы, разяўляць рот
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)