у́нікум, ‑а, м.
Рэдкі, адзіны ў сваім родзе экземпляр (прадмет або чалавек). Завод-унікум. □ Мяфодзій Кірылавіч Задзерынос, пра якога мы, яго былыя падначаленыя, хочам расказаць, можна сказаць, адзіны экземпляр прыроды, унікум. Прокша. Старому Бародку даўно была пара выходзіць на пенсію, але, відаць, яго трымалі на службе як своеасаблівы астрожны унікум. Машара.
[Лац. unicum — адзіны ў сваім родзе.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Зрэ́дку, зрадка́ (Сл. паўн.-зах.) утворана прыстаўкай з‑ + амярцвелая форма р. скл. кароткай формы прым. рэдкі (Гл. Шуба, Прыслоўе, 128), відаць, яшчэ прасл. характару (параўн. рус. и́зредка, укр. зрі́дка, балг. изря́дко, польск. z rzadka і інш.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Седмачо́к ‘семачок, Trientalis europaea L.’ (гродз., маг., Кіс.; Байк. і Некр.). Рэдкі выпадак захавання этымалагічнага д у вытворных ад сем (гл.), наўрад ці пад уплывам польск. siedem, бо назва фіксуецца і на ўсходзе Беларусі. Гл. семачок.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
экстраардына́рны
(лац. extraordinarius, ад extra = паза + ordinarius = звычайны)
1) надзвычайны, рэдкі (напр. э-ая сустрэча);
2) уст. пазаштатны (напр. э. прафесар); проціл. ардынарны 2.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
іры́дый
(н.-лац. iridium, ад гр. iris, -idos = радуга)
рэдкі ў прыродзе хімічны элемент, цяжкі тугаплаўкі метал шаравата-белага колеру, блізкі да плаціны.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
comb1 [kəʊm] n.
1. грэ́бень, грабяне́ц, грабе́ньчык;
a wide-toothed/close-toothed comb рэ́дкі/густы́ грэ́бень
2. textile часа́лка
3. со́ты;
comb honey со́тавы мёд
4. грэ́бень (пеўня); чубо́к (птушкі)
5. грэ́бень (хвалі)
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Рары́тус ’асалода’ (воран., Сл. рэг. лекс.). З акцэнтаваннем значэння ’надзвычайны, якасны’, праз польск. rarytas ’рэдкая рэч’ ці непасрэдна з лац. rāritās ’рэдкасць, малая колькасць’, rārus ’рэдкі, дасканалы, гатунковы, надзвычайны’, у адрозненні ад рарытэт, што праз ням. Rarität ’рэдкасць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Рэ́дчыкі, рэ́ччыкі ’бульбяны суп’ (івац., Нар. словатв.), рэ́ччыкі ’рэдкі суп’ (стаўб., Сл. ПЗБ). Відавочна, ад рэдкі (гл.), параўн. яшчэ назвы бульбянага супу рэ́дкія (маг., Нар. словатв.), рэ́дкая картошка (бяроз., глус., акц., ЛА, 4). Таму неапраўдана параўноўваць фанетычны запіс беларускага слова, дзе [‑чч‑] < ‑дч‑, з рускім речи́ки, речеги ’дробныя часткі, аскепкі, чарапкі’, і суадносіць яго з чэшскім proráčit ’праламіце, літоўскім ràkti ’калоць вострым прадметам’, матывуючы тым, што ’бульбяны суп’ — гэта ’суп з пакрышанай, рэзанай бульбы’ (Гарачава, Этимология–1985, 65–66), тым больш што існуюць і такія назвы бульбянога супу, як кры́шанка (гл. крышыць, крыха), рэ́занкі (гл. рэзанка, рэзаць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
выклю́чны, ‑ая, ‑ае.
1. Які з’яўляецца выключэннем з агульных правіл, са звычайных нормаў.
2. Асаблівы, незвычайны; рэдкі. Справа мае выключнае значэнне. □ Людзі працавалі з выключнай напружанасцю — дзень і ноч. Шамякін. // Разм. Вельмі добры. Выключнае ўражанне. □ — Выключная юшка! — не ўстрымаўся Сярго, каб не пахваліць ежу. Гурскі.
3. Які з’яўляецца асаблівасцю толькі лапай асобы, калектыву ці рэчы. Выключная заслуга вучонага.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уніка́льны, ‑ая, ‑ае.
Вельмі рэдкі, адзіны ў сваім родзе; выключны. Унікальная знаходка. Унікальны рукапіс. □ Аднак гэта песня з-за сцяны ўзрушыла мяне, давяла да нейкай унікальнай хваробы, якую ніякі доктар не адгадае і не вылечыць. Дуброўскі. Гаспадар пазнаёміў нас са сваёй сям’ёй і паказаў ўласную бібліятэку, якая здзівіла багаццем унікальных кніг па гісторыі развіцця грузінскай культуры і мастацтва. Хведаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)