Сумарда́к ’удар па твары’, ’упартасць’ (Нас.), ’вялікае нязручнае палена’ (Юрч. Вытв.), сумурда́к ’хвароба ў роце, пры якой баляць сківіцы’ (Бяльк.), сумурда́кі ’твар і вусны’ (КЭС). Відаць, нельга аддзяліць ад самардак (гл.), але з іншай прыстаўкай (су-), параўн. яшчэ самарды́к ’пануры, маўклівы чалавек, які глядзіць спадылба’ (Растарг.) Няясна. Версія Насовіча (ад мо́рда, гл.) блізкая да народнаэтымалагічнай і не тлумачыць варыянтнасць фанетыкі і семантыкі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
закля́ты, ‑ая, ‑ае.
1. Такі, на якога накладзена закляцце; пракляты. Многа было апавяданняў і пра заклятыя грошы.Чорны.Міхал ідзе адзін, пануры, І сам ён хмур, і думкі хмуры, Як гэты лес, снягамі сцяты Як замоўлены, закляты.Колас.
2. Непрымірымы, вечны (пра ворага, праціўніка). Шмат пакуль у смерці памагатых, Ворагаў жыцця заклятых.Зарыцкі.— Хай заклятыя паны На галлі асін пятрэюць!Кляшторны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зняме́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Пазбаўлены здольнасці гаварыць (ад здзіўлення, страху, нечаканай радасці і пад.); анямелы. [Тамара] стаяла сярод пакоя белая, як сцяна, знямелая.Арабей.
2. Які страціў адчувальнасць, гібкасць; здранцвелы. [Вісарыён] не мог павярнуць галавы, так балела знямелая шыя.Самуйлёнак.
3.перан. Застылы, пануры, маўклівы. Сярод цішы начной знямелай Калыска скрыпнула — раз, два.Колас.Трынаццаты дзень у дарозе. Трынаццаты дзень сярод знямелых гор.«Беларусь».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нагля́дчык, ‑а, м.
Чалавек, які за кім‑, чым‑н. наглядае. На векавой сасне, якая ўзнімалася над усім лесам, ставілі наглядчыкаў па чарзе.Лынькоў.Сам Яўхім, пануры і злосны, быў падобны на турэмнага наглядчыка.Чарнышэвіч.
•••
Акалодачны наглядчык — паліцэйскі чын у дарэвалюцыйнай Расіі, які кіраваў акалодкам (у 1 знач.).
Квартальны наглядчык — паліцэйскі ў дарэвалюцыйнай Расіі, пад наглядам якога знаходзіўся квартал (у 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хма́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Пакрыты хмарамі. Хмарнае неба.// З небам, зацягнутым хмарамі. Хмарны дзень. □ Ліліся сумныя гукі, і здавалася, нехта наракае і тужыць, што прайшло цёплае лета, скардзіцца на хмарную восень, на слоту.Каліна.Ноч была хмарная, і на невялікай адлегласці ўжо нельга было распазнаць чалавека.Дуброўскі.
2.перан.Пануры, сумны, невясёлы. Хмарны настрой яшчэ жыў у Антонавай душы.Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Нура́1 ’маркота; знясіленне’ (Нас., Касп.), ну́ра ’знясіленне’ (Яруш., Гарэц.), нуря́ ’мучэнне’ (Бяльк.), нуры́ць ’марыць, мардаваць; падаць тварам на зямлю’, нуры́цца ’маркоціцца, мардавацца’ (Нас.), параўн. рус.ну́ра ’маўклівы, пануры чалавек’ (пск., цвяр.), ну́рить ’прымушаць; знясільваць, мучыць; маркоціцца, бедаваць; гнаць, паганяць’, польск.nurzyć ’апускаць (у ваду)’, у тым ліку nurzyć oczy w ziemie ’быць панурым, апускаць галаву’. Параўноўваюць са ст.-слав.изноурити ’грабіць, нападаць’, изноурение ’здабыча’, аднак семантычная сувязь застаецца няяснай; больш блізкае балг.дыял.нюрим ’заўсёды маўчаць, нават калі пытаюць’, што адпавядае літ.niū́roti ’глядзець з-пад ілба, панура стаяць’. Звязана чаргаваннем з *noriti, гл. нор, нурэц, ныра́ць, пануры. Змякчэнне можа мець экспрэсіўны характар. Да семантыкі параўн. фразеалагізм як у ваду апушчаны ’сумны, маркотны, маўклівы’.
Ну́ра2 ’ніцма’ (Сцяшк. Сл.). Відаць, да нур! — выклічнік, што імітуе раптоўнае заглыбленне ў ваду, параўн. рус.нуром ’уніз, уперад галавой упасць’. Гл. папярэдняе слова і нуры́ць ’падаць уніз тварам’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
scowl
[skaʊl]1.
v.i.
хму́рыцца, насу́плівацца
2.
v.t.
выка́зваць са зло́сьцю
to scowl one’s disapproval — вы́казаць зло́сна сваё незадавальне́ньне
3.
n.
пану́ры, змро́чны вы́гляд
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
sullen
[ˈsʌlən]
adj.
1) надзьму́ты, насу́плены, у дрэ́нным настро́і, сярдзі́ты
2) Figur. змро́чны, пану́ры, цёмны
The sullen skies threatened rain — Змро́чнае не́ба пагража́ла дажджо́м
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
непрыве́тлівы, ‑ая, ‑ае.
1. Які не праяўляе гасціннасць сардэчнасці. Непрыветлівы гаспадар.// Які выражае няветлівасць. Непрыветлівыя позіркі скрыжаваліся на Арэшкіну, і ён адчуваў сябе вінаватым.Шамякін.
2. Хмурны, пануры (аб з’явах прыроды і прадметах). Шэры, непрыветлівы дзень наганяў маркоту.Асіпенка.Усё, што ў .. [Луізы] засталося — гэта горад, Нью-Йорк. У ім яна нарадзілася, яго лічыла сваім, родным. І вось гэты горад ляжаў перад ёю чужы, непрыветлівы, страшны.Шашкоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)