у стараж.-грэчаскай міфалогіі бог сну; сын Ночы і брат Смерці, багінь лёсу мойраў, багіні помсты Немесіды. Уяўлялі яго крылатым юнаком, спакойным, ціхім, добразычлівым да людзей. Паводле Гамера, жыў на в-ве Лемнас. Гера ўгаварыла Гіпноса ўсыпіць Зеўса, пакуль яна праследавала Геракла. Гіпнос ператварыўся ў птушку і нагнаў сон на Зеўса.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
чарно́та, ‑ы, ДМ ‑ноце, ж.
Разм. Тое, што і чарната. Быццам чарноты з аслеплае ночы Шэпт гэты ўраз пазрываў, пазнімаў.Чарнушэвіч.Косы дзёрзкія звоняць супраць белае шляхты, супраць царскай чарноты за праўду чырвоных!Летка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
*Вечары́цца1, мсцісл.вічарі́цца ’пазніцца’ (Бяльк.) утворана ад вечар (гл.) ’частка сутак, якая папярэднічае ночы’, па ўзору пазні́цца (той самы канчатак); перанос семантыкі грунтуецца на тым факце, што вечар — позняя пара сутак, бо перад ім (пасля дня) ёсць надвячорак са змрокам; параўн. рус.кастр.ве́чере ’вельмі позна’, калуж.вечере́е ’пазней вечарам’.
Вечары́цца2 ’цямнець’ (Нас.). Да вечарэ́ць (< večerěti > večeriti).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ángehend
a бу́дучы; які́ пачына́ецца; малады́
ein ~er Léhrer — малады́ наста́ўнік
bei ~er Nacht — з наступле́ннем но́чы
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
бясфо́рменны, ‑ая, ‑ае.
Які не мае выразна акрэсленай формы. Па берагах канала ляжалі высокія бясформенныя груды рудой балотнай зямлі.Краўчанка.У такія светлыя ночы на моры ходзяць бясформенныя, розных памераў цені.Кулакоўскі.//перан. Невыразным няясны, неакрэслены.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
по́зні
1. spät;
у по́зні час zu später Stúnde;
по́зняй во́сенню im Spätherbst;
да по́зняй но́чы bis tief in die Nacht hinéin;
2. (спазніўшыся) verspätet; spät
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
папо́ўначы, прысл.
Пасля 12 гадзін ночы. У адну з такіх асенніх нядзель мы паехалі ў госці да сваякоў, што жылі вёрст за сорак, у Дубовічах. Выправіліся ў дарогу скора папоўначы, каб быў даўжэйшы дзень у гасцях.Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Змрок ’адсутнасць святла’. Укр.змрок, змрік ’прыцемак’, польск.zmrok ’час ад захаду сонца да ночы’, славац.zmrk ’змрок’; параўн. макед.дыял.смркне се ’змрачнець’, балг.смрачвам се ’цямнець’. Ц.-слав.съмръкати ’змрачнець’. Прасл. корань mork‑ (гл. марока) у значэнні ’цемната’ даваў дзеяслоў, які мог прыняць прэфікс sъ‑, з польск. запазычана бел. (і ўкр.) форма з ‑ро‑ (параўн. марока, рус.обморок з ‑оро‑).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
су́ткі, ‑так; адз.няма.
Адзінка вымярэння часу, роўная 24 гадзінам; працягласць дня і ночы. Колькі падзей адбылося ў .. жыцці [Машы] за адны толькі суткі!Шамякін.Задажджылася раптам на цэлыя суткі.Брыль.Ляцяць птушкі круглыя суткі — удзень і ўначы.Ігнаценка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чы́кнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
1.Аднакр.да чыкаць.
2.каго-што і без дап. Імгненна раніць або забіць. Чыкнуць нажом па пальцы./убезас.ужыв.[Кавалька:] — Дачакаліся ночы — трэба прабівацца, а тут мяне і чыкнула па нагах.Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)