тэнардыт, ‑у, М ‑дыце, м.

Мінерал горка-салёнага смаку, які лёгка раствараецца ў вадзе і выкарыстоўваецца ў якасці сыравіны для содавай, шкляной і некаторых іншых галін прамысловасці.

[Ад уласн. імя.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

слюда, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

Празрысты, слаісты мінерал, які прымяняецца ў тэхніцы. Параходы ў прыстанях-затонах Бралі нікель, золата, слюду. Шушкевіч. / у вобразным ужыв. Плыве, журчыць вада — Празрыстая слюда. Дзеружынскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сердалік, ‑у, м.

Мінерал, каштоўны камень бледна-ружовага, чырвонага ці аранжавага колеру; разнавіднасць халцэдону. Але падкраўся коўш магутны, Калі світанкам мора спала — Сарваў з чала блакітнай бухты Карону з сердалікаў і апалаў. Арочка.

[Ад грэч. sárdion.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

хрусталь назоўнік | мужчынскі род

  1. Шкло высокай якасці з асобым бляскам, якое здольна моцна праламляць святло.

    • Ваза з хрусталю.

  2. зборны назоўнік: Вырабы з такога шкла.

    • Знізіць цэны на х.

Горны хрусталь — празрысты бясколерны мінерал, разнавіднасць кварцу, выкарыстоўваецца для аптычных і ювелірных вырабаў.

|| прыметнік: хрустальны.

  • Х. бакал.
  • Хрустальная ваза (таксама пераноснае значэнне: вельмі чыстая, празрыстая).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

кварц, ‑у, м.

1. Вельмі распаўсюджаны ў зямной кары мінерал, які сустракаецца ў выглядзе крышталяў і суцэльнай зярністай масы; двухвокіс крэмнію. Звычайны кварц. Слюдзяны кварц.

2. Разм. Абпраменьванне кварцавай лямпай з лячэбнымі мэтамі. Назначыць кварц. Лячыць кварцам.

[Ням. Quarz.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

геліятроп, ‑а, м.

1. Дэкаратыўная раслі; на сямейства агурочнікавых з ліловымі ці белымі пахучымі кветкамі.

2. Мінерал зялёнага колеру з чырвонымі крапінкамі, разнавіднасць халцэдону (служыць матэрыялам для дробных мастацкіх вырабаў).

3. Геадэзічны інструмент для дакладнага вымярэння гарызантальных вуглоў.

[Ад грэч. hēlios — сонца і tropos — паварот.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Мета́л, мята́л, міта́л ’простае рэчыва або сплаў, якім уласцівы бляск, коўкасць, праводнасць цеплыні і электрычнасці’ (ТСБМ; бабр., Воўк-Лев.; драг., Жыв. сл.). Ст.-рус. металъ, метала (металя) ’тс’ (XVI ст.). Праз ням. Metall ці франц. métal з лац. metallum ’метал’, ’мінерал, выкапень’, ’руднік’, якое са ст.-грэч. μέταλλον ’руднік’ (Фасмер, 2, 609). Крукоўскі (Уплыў, 83) бел. лексему выводзіць з рус. мовы. Не выключана і пасрэдніцтва польск. мовы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

парода назоўнік | жаночы род

  1. Разнавіднасць свойскіх жывёл (або раслін), якія адрозніваюцца пэўнымі прыметамі ад жывёл (або раслін) таго ж віду.

    • Бельгійская п. коней.
    • Вывесці новую пароду вішань.

  2. пераноснае значэнне: Разрад, тып людзей, якія адрозніваюцца ад іншых сваім унутраным складам, характарам, абліччам.

    • Чалавек волатаўскай пароды.

  3. Прыналежнасць да якой-н. сацыяльнай групы, саслоўя (устарэлае).

  4. Выкапнёвы мінерал, пласт у зямной кары.

    • Цвёрдыя пароды.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

та́лька

1. Зараснік лазы Salix rosmarinifolia L. (Рэч.).

2. Гліна, якая ўжываецца пры вырабе валенкаў (Гродз.), мінерал тальк сілікат магнію (БРС).

□ в. Талька Пух.

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

самаачышчацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.

1. Пазбаўляцца ад рознага бруду, чужародных прымесей (пра ваду, глебу). Як мінерал вада мае адну цудоўную якасць, якая вылучае яе сярод іншых, — здольнасць самачышчацца і самаўзнаўляцца. «Полымя».

2. Ачышчаць сябе, свае рады ад чаго‑н. лішняга, непатрэбнага. Партыя самаачышчаецца ад перараджэнцаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)