Атра́д. Рус. отря́д ’тс’. Замацавалася ў час першай сусветнай вайны (Гіст. мовы, 2, 246), з рускай (у слоўніках з канца XVIII ст.), дзе ад дзеяслова отрядити, вядомага яшчэ ў старарускай, утворанага ад кораня *ręd‑ (КЭСРЯ, 319). Параўн. урад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паражэ́нства, -а, н.
1. У час Першай сусветнай вайны: палітычны настрой у некаторых грамадскіх колах, якія жадалі паражэння свайго ўрада ў вайне.
2. Пазіцыя, якая адлюстроўвае нявер’е ў магчымасць ажыццяўлення чаго-н., у перамогу чаго-н. (неадабр.).
|| прым. паражэ́нчы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
жах¹, -у, мн. -і, -аў, м.
1. Моцны страх да знямення.
Многіх ахапіў ж.
2. звычайна чаго. Трагічная з’ява, здарэнне, бязвыхаднасць.
Жахі вайны.
3. у знач. прысл. Вельмі, незвычайна.
Ж. як далёка.
4. у знач. вык. Жахліва, страшна.
Проста ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
інвалі́д, -а, М -дзе, мн. -ы, -аў, м.
Чалавек, які поўнасцю або часткова страціў працаздольнасць у выніку ранення, знявечання ці хваробы.
І. вайны.
І. першай групы.
|| ж. інвалі́дка, -і, ДМ -дцы, мн. -і, -дак (разм.).
|| прым. інвалі́дны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кадр, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Асобны здымак на кіна- або фотаплёнцы.
На плёнцы 36 кадраў.
2. Асобная сцэна або эпізод з кінафільма.
На экране кадры з часоў вайны.
◊
За кадрам — пра тое, што засталося за межамі непасрэдна адлюстраванага.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
клеймава́ць, кляйму́ю, кляйму́еш, кляйму́е; кляйму́й; клеймава́ны; незак., каго-што.
1. Ставіць кляймо на каго-, што-н.
К. жывёлу.
К. тканіну.
2. перан. Сурова асуджаць; ганьбіць.
К. падпальшчыкаў вайны.
К. гультаёў.
|| зак. заклеймава́ць, -кляйму́ю, -кляйму́еш, -кляйму́е; -кляйму́й; -клеймава́ны.
|| наз. клеймава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
узбро́іцца, -о́юся, -о́ішся, -о́іцца; зак.
1. Запасціся сродкамі для вядзення вайны, бою (зброяй, тэхнікай і пад.).
У. да зубоў.
2. перан., чым. Запасціся сродкамі для якой-н. дзейнасці.
У. новай тэорыяй.
|| незак. узбро́йвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. узбрае́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
эпапе́я, -і, мн. -і, -пе́й, ж.
1. Вялікі твор эпічнага жанру, у якім апісваюцца значныя гістарычныя падзеі.
Э.
Івана Мележа «Людзі на балоце».
2. перан. Буйная, значная падзея, якая ахоплівае цэлы гістарычны перыяд.
Э.
Вялікай Айчыннай вайны.
|| прым. эпапе́йны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уро́н, ‑у, м.
Страта, шкода. У гады першай сусветнай вайны, а затым замежнай інтэрвенцыі і грамадзянскай вайны прамысловасці Беларусі быў нанесен значны ўрон. «Весці». [Аляксей:] — Для нашай гаспадаркі.. [пазыка суседзям] урону не зробіць, а людзям падтрымка вялікая. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Басма́ч, рус., укр. басма́ч. Запазычанне (праз рус. мову) з узб. мовы (у час грамадзянскай вайны): узб. басмачи (‑чи — агентыўны суфікс), да басма ’налёт’. Падрабязней гл. Дзмітрыеў, Тюрк. эл., 19; Шанскі, 1, Б, 52; Супрун, УЗ Кирг.У, 3 (1957), 91.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)