пачырване́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць чырвоным (у 1 знач.). Белая паласа на ўсходзе пачырванела, разгарэлася. Шамякін. Рабіна спелая не тады, калі пачырванее, а калі добра вымерзне. Гаўрылкін.
2. Стаць чырвоным ад прыліву крыві да скуры; пакрыцца румянцам. Міця не здолеў схаваць разгубленасці, пачырванеў. Навуменка. Фёдараў прыкметна пачырванеў і злосна звярнуўся да маёра: — Я паўтараю: пакіньце чужое месца. Даніленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сы́расць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць сырога (у 1 знач.).
2. Лішак вільгаці дзе‑н.; павышаная вільготнасць (у паветры, глебе). Блізка, адразу ж за поплавам, бярэзнік. Адтуль цягне прыемнай сырасцю. Каршукоў. Але чаго баяцца сырасці, калі ёсць шынель, калі ў клунку ёсць нават посцілка. Кулакоўскі. // Вільготнае месца, пляма.
3. Што‑н. сырое, вільготнае. [Калгаснікі:] — Па сілас у Сялібу ездзім. За тры вярсты, смеху варта, сырасць такую возім. Ермаловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
трухля́ціна, ‑ы, ж.
Разм. Тое, што струхлела, разбурана трухленнем. А калі ён [Гіляр] добра топнуў нагой і скарыначку тую прабіў, дык адразу праваліўся ў гнілізну, у трухляціну. Дубоўка. Піць, увесь час хочацца піць, а балота дыхае на нас нейкай трухляцінай. Бажко. / у перан. ужыв. [Вольга Віктараўна:] — Андрэй Пятровіч, скажыце, калі ласка: дабро вы робіце народу ці зло, забіваючы розум дзяцей і іх чыстыя душы ўсякаю казённаю трухляцінаю? Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цвердзь, ‑і, ж.
Разм. Уласцівасць і стан цвёрдага (у 2 знач.); цвёрдая маса, паверхня. Давёўшы.. [запаску] да пэўнай цвердзі, узяліся здымаць спушчанае кола. Кулакоўскі. Як у ім [снягу] добра, як у пуху, няма ніякай цвердзі. Лобан. // Уст. Зямля. Калі.. [Андрэй] жывы і вам здарыцца сустрэць яго, перадайце яму: калі б нават раскалоліся цвердзі зямныя і валілі зямлю прорвы нябесныя, Рынальда Марчэла не здрадзіць дружбе. Краўчанка. // Купал неба.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цырк, ‑а, м.
1. Від тэатральнага мастацтва, які ўключае акрабатыку, эквілібрыстыку, жангліраванне, клаунаду, эксцэнтрыку, дрэсіроўку жывёл і пад. У цырку, у трэцім аддзяленні, Назарава давала прадстаўленне, — Вялізных тыграў утаймоўвала яна. Корбан.
2. Будынак з амфітэатрам і арэнай, прызначаны для цыркавых паказаў; установа, якая арганізуе такі паказ. Калі пабачыў акрабатаў у цырку, дык яны так ачаравалі яго, што ў Ніка нарадзілася мара стаць калі-небудзь сапраўдным акрабатам. Лынькоў.
[Лац. circus.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сакрэ́т¹, -у, М -рэ́це, мн. -ы, -аў, м.
1. Тое, што падлягае захаванню ўпотай, аб чым не гавораць усім.
Не выдаць с.
У мяне няма сакрэтаў ад бацькоў.
2. чаго. Тайны спосаб вырабу.
С. вытворчасці.
С. прыгатавання каньяку.
3. чаго. Скрытая прычына.
С. поспеху.
4. Мудрагелістая канструкцыя ў якім-н. механізме.
Замок з сакрэтам.
5. Дадатковы патайны пост, які размяшчаецца вартаўнічай аховай на найбольш небяспечных подступах праціўніка.
Назначыць байцоў у с.
◊
Не рабіць сакрэту — не ўтойваць чаго-н., калі гэта не выклікаецца патрэбамі.
|| прым. сакрэ́тны, -ая, -ае (да 1 і 4 знач.).
Вельмі сакрэтна (прысл.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
мыць, мы́ю, мы́еш, мы́е; мы́ты; незак.
1. каго-што. Ачышчаць ад гразі, бруду вадой з мылам ці якой-н. іншай вадкасцю.
М. дзіця.
Рука руку мые (прыказка: аб адносінах людзей, калі яны пакрываюць дрэнныя ўчынкі адзін аднаго).
2. што. Абліваць вадой паверхню чаго-н.; абмываць.
Рака бераг мые.
|| зак. вы́мыць, -мыю, -мыеш, -мые; -мыты і памы́ць, -мы́ю, -мы́еш, -мы́е; -мы́ты.
|| звар. мы́цца, мы́юся, мы́ешся, мы́ецца; зак. вы́мыцца, -мыюся, -мыешся, -мыецца і памы́цца, -мы́юся, -мы́ешся, -мы́ецца.
|| наз. мыццё, -я́, н. (да 1 знач.).
|| прым. мы́йны, -ая, -ае.
Мыйная машына.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прапа́сці, -паду́, -падзе́ш, -падзе́; -падзём, -падзяце́, -паду́ць; -па́ў, -па́ла; -падзі; зак.
1. Знікнуць невядома куды.
Дакументы прапалі.
Дзе ты на тыдзень прапаў? (не прыходзіў на працягу тыдня).
2. Перастаць быць бачным ці чутным.
Коннік сеў на каня і прапаў з віду.
3. Страціцца, знікнуць; загінуць, памерці.
Прапаў спакой, боль.
Гэты чалавек нідзе не прападзе.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прайсці без карысці, безвынікова.
Паўдня прапала.
|| незак. прапада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Дзе наша не прападала! (гаворыцца, калі хто-н. ідзе на рызыку спадзеючыся на ўдачу; разм.).
|| наз. прапа́жа, -ы, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
рабі́цца, раблю́ся, ро́бішся, ро́біцца; незак.
1. (часцей ужыв. як звязка ў састаўным іменным выказніку). Станавіцца.
Р. вясёлым.
Чалавек робіцца майстрам у час працы.
Рабілася (безас.) млосна.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Адбывацца, тварыцца.
Бацька добра ведаў, што рабілася ў хаце.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). З’яўляцца, утварацца (разм.).
Калі яна смяялася, на шчочках рабіліся ямачкі.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Вырабляцца з чаго-н.
Цэгла робіцца з гліны.
◊
Што яму робіцца (зробіцца)! (разм.) — нічога з ім не здараецца, нічога з ім не будзе.
|| зак. зрабі́цца, зраблю́ся, зро́бішся, зро́біцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шкада́.
1. безас., у знач. вык., каго-чаго або з інф. Пра пачуццё жалю, спагады і пад. да каго-, чаго-н.
Ш. хворай сястры.
Ш. глядзець на яго.
2. безас., у знач. вык., чаго або з інф. Пра нежаданне аддаць, страціць і пад. што-н.
Мне нічога не ш. для вас.
Гадка з’есці і ш. кінуць (прымаўка).
3. безас., у знач. вык., са злучнікамі «што», «калі» ці без іх. Даводзіцца пашкадаваць.
Ш., што яны не прыедуць.
4. у знач. пабочн. сл. На жаль.
З’ездзіць бы, ды, ш., часу няма!
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)