бел. Не тады. калі салодка, а тады, калі Горка, прыяцель патрэбен.
рус. Рожь да пшеница годом родится, а верен друг всегда пригодится. Лучше друг верный, чем камень драгоценный. Не тот силён, кто дюжит, а тот, кто дружит. За добрым другом, как за каменной стеной. Есть дружок ‒ есть и заступничек. Доброе братство ‒ милее богатства.
фр. Ami dans la malheur est véritable ami (Друг в беде ‒ истинный друг).
англ. A friend in need is a friend indeed (Друг в беде ‒ истинный друг).
нем. Freundschaft bewährt sich in der Not (Дружба проявляется в беде).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
ВАЛІ́ЦКІ Аляксандр
(8.2.1826, Вільня — 1.6.1893),
літаратар, музычны крытык. Скончыў Харкаўскі ун-т. Меў у Мінску кнігарню (канец 1850 — пач. 1860-х г.), вакол якой групавалася прагрэсіўная інтэлігенцыя. За ўдзел у антыўрадавых дэманстрацыях 1863 сасланы ў Тамбоў. З 1868 жыў у Польшчы. У 1890—93 працаваў у бібліятэцы Радзівілаў у Нясвіжы. Аўтар манаграфіі «Станіслаў Манюшка» (1873), дзе падрабязна паказаў сувязь кампазітара з грамадскасцю Мінска. Паводле ўспамінаў Р.Зямкевіча, пісаў на бел. мове (творы не захаваліся) пад псеўданімам Місцюк (у Я.Карскага — Міншчук). У працы «Нашы памылкі ў размове і пісьме...» (1886) апісаў беларусізмы ў польск. мове. Сябар В.Дуніна-Марцінкевіча, Я.Лучыны (у 1889 аказаў дапамогу ў выданні нарыса паэта «З крывавых дзён»).
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Ex vili socio fit vitiosus homo
Распутны сябар псуе і добрага чалавека.
Порочный друг портит и хорошего человека.
бел. 3 кім павядзешся, ад таго і набярэшся. 3 кім спазнаешся, такім сам станешся.
рус. С кем поведёшься, от того и наберёшься. С собаками ляжешь, с блохами встанешь. Свяжись с дураком, сам дурак станешь. Около дёгтю в дёготь, около репьев в репьи. С худым поведёшься, худое переймёшь.
фр. Dis-moi qui tu hantes je te dirai qui tu es (Скажи мне, кого ты хвалишь, я тебе скажу, кто ты).
англ. Evil communications corrupt good manners (Дурная компания портит хорошие манеры).
нем. Womit man umgeht das hängt einem an (С кем поведёшься, от того и наберёшься).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
сабе́IIчасцразм für sich hin, úngezwungen; часцей не перакладаецца:
так сабе́ nicht besónders; so lalá (разм); mäßig;
як сябе́ адчува́еш? – Нічо́га, так сабе́ Wie geht es dir? – Es geht so, só lalá;
нічо́га сабе́ся́бар!іран das ist mir aber ein féiner Freund!
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Amicus stultorum similis efficietur
Сябар дурняў зробіцца падобным да іх.
Друг дураков станет похожим на них.
бел. 3 дурнем і той розум згубіш, што маеш. Розуму не набярэшся, калі з дурнем павядзешся. Да якіх прыстанеш, такім і сам станет.
рус. С кем поведёшься ‒ от того и наберёшься. С кем хлеб-соль водишь, на того и походишь. Свяжись с дураком ‒ сам дурак будешь. Подле пчёлки ‒ в меду, подле жучка ‒ в на возе.
фр. Les mauvaises compagnies corrompent les bonnes moeurs (Дурные компании портят хорошие нравы).
англ. He that lives with cripples learns to limp (Кто живёт с калеками, учится хромать). One fool makes many (Один дурак плодит многих).
нем. Bei Wölfen und Eulen lernt man’s Heulen (С волками и совами учишься вытью).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Та́йнік ’агент тайнай паліцыі, сышчык, шпік’ (вілен., Стан.), ’шпіён’ (глыб., Жыв. НС). Семантычная кандэнсацыя словаспалучэння та́йны агент. Сюды, відаць, і та́йнік ’сябар, супольнік, памочнік’ (Ласт.), параўн. польскае wtajemniczony ’ўведзены ў курс справы’. Да тайны1 (гл.).
Тайні́к1 ’тайнае сховішча’ (ТСБМ). Запазычанне з рус.тайни́к ’памяшканне, месца, якое служыць таемным прыбежышчам або сховішчам’; у гэтым значэнні ст.-рус.та́иникъ фіксуецца з канца XV ст. (Сразн.).
Тайні́к2 ’падучая хвароба’ (Касп.). Семантычная кандэнсацыя словаспалучэння та́йная хвароба, дзе семантыка тайны1 (гл.), хутчэй за ўсё, ’няясны па паходжанні’, г. зн. не маючы знешніх прыкмет; унутраны. Сярод апісаных найбольш прадуктыўных славянскіх семантычных мадэлей эпілепсіі (Усачова, Слав. др., 3, 611–612) матыў ’тайны’ з такім разгалінавым напаўненнем не адзначаны, таму яго трэба лічыць уласна беларускім этналінгвістычным феноменам. Часцей, у прыватнасці ў замовах (жлоб., карм., нараўл., БНТ, Зам.), патайнік, гл.
пры бліжэ́йшым разгля́дзе bei näherer Betráchtung;
3. (пралюдзей) nah, nächst, intím;
бліжэ́йшы ся́бар ein náher [intímer] Freund;
бліжэ́йшыя сваякі́ die nächsten Verwándten
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
ВА́КЕНРОДЭР
(Wackenroder) Вільгельм Генрых (13.7.1733, Берлін — 13.2.1798),
нямецкі пісьменнік. Прадстаўнік іенскага кола рамантыкаў (гл. ў арт.Германія, раздзел Літаратура). Сябар Л.Ціка. Сваімі творамі і праз уздзеянне на Ціка (прыняў непасрэдны ўдзел у стварэнні яго рамана «Вандраванні Франца Штэрнбальда») зрабіў уплыў на развіццё еўрап. л-ры 19 ст. Кніга Вакенродэра «Шчырыя выказванні сэрца братаманаха, аматара мастацтва» (1797, выдадзена ананімна) прысвечана жывапісу і музыцы. У кн. «Фантазіі пра мастацтва для сяброў мастацтва» (выд. 1799) выступіў за цэласнае спасціжэнне свету (якое абазначыў як «рэлігійнае») праз мастацтва. Навела «Славутае музыкальнае жыццё кампазітара Іозефа Берглінгера» пра трагедыю геніяльнага мастака, якога не зразумеў свет.
Тв.:
Рус.пер. — Об искусстве и художниках;
Размышления отшельника, любителя изящного. М., 1826;
Фантазии об искусстве. М., 1977.
Літ.:
Берковский Н.Я. Романтизм в Германии. Л., 1973;
Дмитриев А.С. Проблемы иенского романтизма. М., 1975;
Балашов Н.И. Вакенродер // История немецкой литературы. М., 1966. Т. 3.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЕ́КЕШ Каспар
(1520, Трансільванія — 7.11.1579),
палітычны і ваенны дзеяч, бел. мысліцель. Венгр па паходжанні. Быў сапернікам Стафана Баторыя ў барацьбе за трансільванскае княжанне, пазней — яго сябар і саюзнік. Пасля абрання Стафана Баторыя каралём Рэчы Паспалітай Бекеш камандаваў венгерскай пяхотай у каралеўскім войску. Свае ваенныя здольнасці паказаў у час Лівонскай вайны 1558—83, асабліва ў бітвах пад Гданьскам (1578) і Полацкам (1579). У апошнія гады жыцця атрымаў шляхецтва ВКЛ, некаторы час быў гарадзенскім ваяводам. Вакол яго групаваліся прыхільнікі антытрынітарызму. Паводле сведчання сучаснікаў, Бекеш не вызнаваў ніякай рэлігіі. Калі ён памёр у Гродне, каталіцкая і праваслаўная цэрквы забаранілі хаваць яго на сваіх могілках; пахаваны ў Вільні на высокім беразе ракі Вільня. Паводле наказу Бекеша, на яго надмагіллі высечаны надпіс: «...Не веру ў Бога, не прагну яго неба, не баюся пекла, не турбуюся пра Божы суд, не трывожуся пра цела і тым больш пра душу, якая памерла разам са мною...».
Тв.:
У кн.: Из истории философской и обшественно-политической мысли Белоруссии. Мн., 1962. С. 92—99.