нале́жаць, -жу, -жыш, -жыць; незак.
1. каму. Быць, з’яўляцца ўласнасцю каго-, чаго-н., знаходзіцца ў распараджэнні каго-н.
Нетры зямлі належаць дзяржаве.
Будучае належыць моладзі.
2. да каго-чаго. Адносіцца да якой-н. групы, уваходзіць у склад чаго-н.
Н. да механізатараў.
3. каму-чаму. Быць уласцівым каму-, чаму-н.; заключацца ў кім-, чым-н.
Важная роля належыць культуры.
4. безас., каму. Падлягаць выплаце, выдачы за што-н.
Належыць заплаціць за нумар у гасцініцы.
5. безас., каму і без дап. Быць устаноўленым, вызначаным.
Паставым належыць мець пісталеты.
6. безас., з інф., каму. Быць неабходным.
Перш за ўсё належала сабраць насенне.
Дэпутату належала яшчэ раз сустрэцца з выбаршчыкамі.
◊
Як (і) належыць (разм.) — як патрэбна, як мае быць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
план, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Чарцёж, які паказвае на плоскасці мясцовасць, збудаванне і пад.
П. зямельнага ўчастка.
2. Загадзя намечаная сістэма мерапрыемстваў, якая прадугледжвае парадак, паслядоўнасць і тэрмін выканання работ.
Вытворчы п.
Працаваць па плане.
Каляндарны п.
3. Праект, праграма якога-н. дзеяння.
П. падарожжа.
4. Узаемнае размяшчэнне частак, паслядоўнасць, сістэма.
П. урока.
5. Месца, размяшчэнне якога-н. прадмета ў перспектыве.
Пярэдні п.
Адысці на задні п. (перан.: страціць актуальнасць, стаць другарадным).
6. Маштаб паказу прадметаў, асоб пры здымках, у творах і пад.
Паказаць што-н. на кінаэкране буйным планам.
7. Галіна праяўлення чаго-н. або спосаб разгляду чаго-н., пункт гледжання (кніжн.).
Роля гераічнага плана ў кінафільме.
У тэарэтычным плане.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
АСІМІЛЯЦЫ́ЙНАЯ ЁМІСТАСЦЬ экалагічнай сістэмы, колькасць шкодных рэчываў, якую экасістэма здольная за адзінку часу назапасіць, разбурыць (перапрацаваць) і вывесці за свае межы без парушэння нармальнага яе функцыянавання. На велічыню паказчыка асіміляцыйнай ёмістасці ўплываюць мноства прыродных і антрапагенных фактараў, фіз. і хім. ўласцівасці рэчываў, але вызначальная роля належыць біял. працэсам. напрыклад, пры практычнай ацэнцы асіміляцыйнай ёмістасці акіяна найперш улічваюць працэсы акіслення арган. забруджвальнікаў і біял. асаджэння.
т. 2, с. 29
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БІЯПО́ЛЕ,
электрамагнітнае поле, якое ствараецца жывым арганізмам і мае здольнасць уздзейнічаць на інш. жывыя істоты і прадметы. Жывыя істоты (іх клеткі, тканкі і інш.) узаемадзейнічаюць з эл.-магн. палямі Зямлі. Узаемадзеянне гэтых палёў вывучаецца; відавочна іх вял. роля ў жыцці прыроды, але навук. яе абгрунтаванне застаецца пакуль на ўзроўні гіпотэз і меркаванняў. Паняццем «біяполе» без пранікнення ў сутнасць з’явы часта карыстаюцца прадстаўнікі экстрасенсорыкі, парапсіхалогіі, тлумачальнікі палтэргейста.
т. 3, с. 176
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГЕРУ́СІ́Я
(грэч. gerusia ад gerōn старац, старэйшына),
у Старажытнай Грэцыі савет старэйшын у гарадах-дзяржавах, дзе пераважала арыстакратычнае ўпарадкаванне. Разглядаў важныя дзярж. справы, якія потым абмяркоўваліся нар. сходам. Колькасць членаў герусіі (геронтаў), іх паліт. роля ў розных полісах былі неаднолькавыя. Напр., у Спарце герусія складалася з 30 чал. (28 геронтаў ва ўзросце за 60 гадоў, якія выбіраліся пажыццёва, і 2 цары), была вышэйшым урадавым органам.
т. 5, с. 200
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
назначэ́нне, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. назначаць — назначыць.
2. Распараджэнне, пастанова аб прызначэнні на якую‑н. пасаду, работу. Атрымаць назначэнне. □ Дэсант лічыўся разгромленым, і .. [камандзір] чакаў новага назначэння. Чорны. // Разм. Дакумент, які пацвярджае прызначэнне на пасаду, работу. У кішэні ляжала назначэнне на новую работу.
3. Асноўная функцыя, роля каго‑, чаго‑н. Атрад асобага назначэння. // Мэта, прызначэнне каго‑, чаго‑н. Мець сваё назначэнне. □ Сваё галоўнае назначэнне, як настаўніка, Лабановіч вызначаў так: абудзіць у вучнях і выклікаць да дзеяння крытычны розум. Колас.
4. Прадпісанне ўрача. Доктар Сільвановіч запісваў у картачку назначэнне хвораму. Арабей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прынале́жнасць, ‑і, ж.
1. Уваходжанне ў склад чаго‑н., дачыненне да чаго‑н. Нацыянальная прыналежнасць. □ Праўда, ад мундзіра застаўся толькі пакрой і матэрыя, усе ж адзнакі яго прыналежнасці да катэгорыі мундзіраў польскіх вайскоўцам — каўнер, гузікі з белымі арламі — дзед Талаш павыпорваў. Колас. [Надзя:] — І ўсіх [людзей] будзе аб’ядноўваць прыналежнасць да адной партыі, партыі камунізма. Лынькоў.
2. Неад’емная ўласцівасць, прыкмета чаго‑н. У п’есах Марцінкевіча важная роля адводзіцца куплету, які раней быў абавязковай прыналежнасцю вадэвіля. Ярош. Наяўныя ў ранніх беларускіх пісьмовых помніках царкоўнаславянізмы былі амаль выключна прыналежнасцю кніжнай пісьмовай мовы. Жураўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ініцыяты́ва
(фр. initiative, ад лац. initiare = пачынаць)
1) самастойны пачын у якой-н. справе, абумоўлены ўнутраным пабуджэннем да дзеяння (напр. праявіць ініцыятыву);
2) вядучая роля ў якіх-н. дзеяннях (напр. узяць ініцыятыву ў свае рукі);
3) здольнасць да самастойных актыўных дзеянняў, прадпрымальнасць (напр. выхаванне ініцыятывы).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
БА́РАН Уладзімір Міронавіч
(н. 19.3.1930, г. Мінск),
бел. вучоны-інфекцыяніст. Д-р мед. н. (1984), праф. (1987). Скончыў Мінскі мед. ін-т (1953). Працуе там жа. Навук. працы па праблемах вострых і хранічных гепатытаў: вывучэнне імунахім. механізмаў, роля ў лячэнні гепатытаў процівірусных прэпаратаў, індуктараў інтэрферону і імунамадулятараў.
Тв.:
ВИЧ-инфекция: [Практ. Пособие]. Мн., 1989 (у сааўт.);
Инфекционные заболевания: Сигнальные признаки и тактика медработников амбулаторно-поликлинической сети: Справ. пособие. Мн., 1990 (разам з Л.Б.Залатоўскім);
Фармакотерапия инфекционных болезней. Мн., 1995 (разам з В.І.Талапіным).
т. 2, с. 291
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
адка́зны, ‑ая, ‑ае.
1. Чалавек, на якога ўскладаецца адказнасць; які нясе адказнасць за каго‑, што‑н. Адказны рэдактар. Адказны дзяжурны. / у знач. наз. адка́зны, ‑ага, м.; адка́зная, ‑ай, ж. Адказны за вечар. □ І кім жа яны, і чаму ж яны Так бязлітасна перагружаны? Не адказныя, не начальнікі, А пакутнікі-сумяшчальнікі. Крапіва. Адна з.. [жанчын], самая старэйшая ўзростам, Гарпіна, была вызначана адказнай за даенне і размеркаванне малака. Галавач. // Звязаны з разуменнем важнасці чаго‑н., гатоўнасці адказваць за каго‑, што‑н. Адказныя адносіны да справы.
2. Надзвычай важны, значны. Адказная работа. Адказная задача. Адказнае даручэнне. Адказная роля. Адказная пасада.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)