гіпуры́ты
(ад гр. hippuris = які мае конскі хвост)
гіганцкія марскія малюскі класа двухстворкавых з канічнай ракавінай, падобнай да хваста каня, якія існавалі ў мезазоі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
БАТЫЯ́ЛЬНЫЯ АДКЛА́ДЫ,
акіянскія і марскія адклады, якія намнажаюцца на глыб. 200—3000 м, на мацерыковым схіле і часткова ў найб. глыбакаводных участках шэльфа. Займаюць каля 20% плошчы Сусветнага ак. Прадстаўлены тэрыгеннымі асадкамі (больш за 56%), разнастайнымі муламі (вапняковыя, крамяністыя) і інш. Гл. таксама Батыяль.
т. 2, с. 354
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
археацыя́ты
(ад археа- + гр. cyathos = кубак)
марскія жывёлы кембрыйскага перыяду з вапняковым шкілетам у выглядзе кубка, якія вялі прымацаваны спосаб жыцця і нярэдка ўтваралі рыфы.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
варо́ты, -ро́т і -аў.
1. Шырокі праезд у сцяне, плоце, які закрываецца створкамі або закладаецца жардзінамі, а таксама самі гэтыя створкі.
Зачыніць в.
Ад варот паварот (катэгарычная адмова; разм.). Ні ў якія в. не лезе (перан.: пра што-н. недарэчнае, бяссэнсавае; разм.).
2. Два слупы з перакладзінай, якія з’яўляюцца месцам, куды заганяюць мяч або шайбу ў розных спартыўных гульнях.
Футбольныя в.
3. перан. Пункт, праз які ажыццяўляюцца інтэнсіўныя сувязі з навакольным светам.
Марскія в.
4. Вузкі праход паміж скаламі (на моры, у гарах).
Карскія вароты.
5. Арка ў памяць якой-н. падзеі.
Трыумфальныя в.
|| памянш. варо́тцы, -аў (да 1 і 2 знач.).
|| прым. варо́тны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Варотныя слупы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ВУСАНО́ГІЯ
(Cirripedia),
атрад (па інш. сістэме — падклас) ракападобных. Вядомы з сілуру. 3 падатр.: тарацыкавыя (Thoracica), коранегаловыя (Rhizocephala), акратарацыкавыя (Acrothoracica). Больш як 1000 відаў. Жывуць у морах і саленаватых водах. У дарослым стане прымацоўваюцца да скал, камянёў, днішчаў суднаў, жывых істот. Найб. вядомыя марскія жалуды і марскія качачкі.
Даўж. цела 2—500 мм, укрыта вапністай ракавінай (домікам); грудныя ножкі з шчацінкамі, нагадваюць вусікі (адсюль назва). Рачок пры дапамозе мышцаў можа расхінаць створкі доміка і карміцца. Паразітычныя вусаногія (грудныя ножкі, вочы, галава і інш. ў іх рэдукаваныя) аплятаюць цела крабаў, крэветак, ракаў-пустэльнікаў, марскіх чарапах. Разнаполыя і гермафрадыты. Лічынка-наўпліус, якая пасля шэрагу лінек ператвараецца ў цыпрысападобную лічынку, што вольна плавае, потым прымацоўваецца да субстрату. Лічынак паядаюць рыбы. Некаторыя віды вусаногіх ядомыя.
т. 4, с. 295
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
агна́ты2
(н.-лац. agnatha, ад гр. a- = не + gnathos = сківіца)
надклас ніжэйшых пазваночных жывёл; прымітыўныя рыбападобныя марскія і прэснаводныя арганізмы без сківіц і парных канечнасцей; бяссківічныя.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
інацэра́мы
(н.-лац. inoceramus, ад гр. is, inos = мышца + keramos = шкарлупіна)
выкапнёвыя марскія малюскі класа двухстворкавых; якія мелі буйную ракавіну з канцэнтрычнымі складкамі; былі пашыраны ў мезазоі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
АЎТАХТО́ННЫЯ АДКЛА́ДЫ,
горныя пароды, якія залягаюць на месцы ўтварэння. Пераважна асадкавыя пароды (марскія, азёрныя, гідратэрмальныя і інш.). Найб. пашыраны ў платформавым чахле кантынентаў і ў ложы акіяна. Вывучэнне складу аўтахтонных адкладаў і пахаваных у іх рэшткаў арганізмаў дае магчымасць узнавіць прыроднае асяроддзе былых геал. эпох (напр., на Беларусі — гісторыю міжледавіковых эпох плейстацэну).
т. 2, с. 122
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
А́МУНДСЕНА МО́РА,
ускраіннае мора Ціхага ак., каля зах. берагоў Антарктыды, паміж 100° і 123° зах. д. Пл. 98 тыс. км². Найб. глыб. 585 м. Сярэднегадавая т-ра вады ніжэй 0 °C. Круглы год укрыта лёдам. Водзяцца марскія леапарды, кіты, пінгвіны, цюлень Роса, цюлень Уэдэла; з птушак — буравеснікі, альбатросы і інш. Названа ў гонар Р.Амундсена.
т. 1, с. 326
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
стэнагалі́нны
(ад стэна- + гр. gals = соль)
здольны жыць толькі пры пэўнай салёнасці вады;
с-ыя арганізмы — марскія арганізмы, якія не могуць пераносіць значных змен салёнасці навакольнага асяроддзя (параўн. эўрыгалінны).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)