сло́ва, ‑а,
1. Моўная адзінка, якая сваім гукавым саставам выражае паняцце аб прадмеце, працэсе, з’яве рэчаіснасці.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сло́ва, ‑а,
1. Моўная адзінка, якая сваім гукавым саставам выражае паняцце аб прадмеце, працэсе, з’яве рэчаіснасці.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сло́ва
○ загало́вачнае с. — загла́вное сло́во;
крыла́тыя ~вы — крыла́тые слова́;
пабо́чнае с. —
◊ жыво́е с. — живо́е сло́во;
стрыма́ць (сваё) с. — сдержа́ть (своё) сло́во;
уста́віць с. — вста́вить сло́во;
ні с. — ни сло́ва;
даць с. — дать сло́во;
глыта́ць ~вы — глота́ть слова́;
адны́м ~вам — одни́м сло́вом;
то́лькі ~вы — то́лько слова́;
на ~вах — на слова́х;
сваі́мі ~вамі — свои́ми слова́ми;
у адно́ с. — в одно́ сло́во;
с. ў с. — сло́во в сло́во;
с. за с. — сло́во за́ слово;
у двух ~вах — в двух слова́х;
ве́рыць на с. — ве́рить на́ слово;
лаві́ць на ~ве — лови́ть на сло́ве;
з чужы́х слоў — с чужи́х слов;
слоў не хапа́е — слов не хвата́ет;
не знахо́дзіць слоў — не находи́ть слов;
без лі́шніх слоў — без ли́шних (да́льних) слов;
до́брага сло́ва не варт — до́брого сло́ва не сто́ит;
кі́даць (пуска́ць) ~вы на ве́цер — броса́ть слова́ на ве́тер;
па апо́шнім ~ве тэ́хнікі — по после́днему сло́ву те́хники;
успаміна́ць (паміна́ць) до́брым ~вам — помина́ть до́брым сло́вом;
сказа́ць сваё с. — сказа́ть своё сло́во;
на па́ру слоў — на па́ру слов;
набо́р слоў — набо́р слов;
двух слоў не звя́жа — двух слов не свя́жет;
слоў няма́ —
браць с. наза́д — брать слово обра́тно (наза́д);
дар ~ва — дар сло́ва;
гаспада́р свайго́ ~ва — хозя́ин своего́ сло́ва;
з пе́ршага ~ва — с пе́рвого сло́ва;
кі́дацца ~вамі — броса́ться слова́ми;
трыма́цца на чэ́сным ~ве — держа́ться на че́стном сло́ве;
закі́нуць с. — замо́лвить сло́во;
цвёрдае с. — твёрдое сло́во;
апо́шняе с. — после́днее сло́во;
чэ́снае с. — че́стное сло́во;
за ~вам (па с.) у кішэ́нь (кішэ́ню) не
ад слоў да спра́вы — от слов к де́лу;
ад с. да с. — от сло́ва к сло́ву;
не дабі́цца с. — не доби́ться сло́ва;
гульня́ слоў — игра́ слов;
у по́ўным сэ́нсе с. — в по́лном смы́сле сло́ва;
у прамы́м сэ́нсе с. — в прямо́м смы́сле сло́ва;
залаты́я ~вы — золоты́е слова́;
забаўля́цца ~вамі — игра́ть слова́ми;
з пе́сні с. не вы́кінеш —
с. не верабе́й, вы́леціць — не зло́віш —
не ка́жучы благо́га с. — не говоря́ дурно́го сло́ва;
успо́мні (успо́мніш, успо́мніце) маё с. — попо́мни (попо́мнишь, попо́мните) моё сло́во
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
па I
1. с
2. с
3. с
4. с
5. с
6. с
7. с
8. с
9. с
10. с
11. с
12. с
13. с
14. с
15. с
16. с
17. с
па II
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
поI предлог;
1. с
плыть по́ морю плыць па мо́ры;
идти́ по доро́ге ісці́ па даро́зе;
ла́зить по гора́м
кни́ги разло́жены по всему́ столу́ кні́гі раскла́дзены па ўсім стале́;
по гла́дкому дну па гла́дкім дне;
по го́лому те́лу па го́лым це́ле;
уда́рить по спине́ уда́рыць па спі́не; наряду с этим иногда переводится также иными предлогами или конструкциями без предлогов, в частности: а) (в знач.: вдоль, около чего-л.) уздо́ўж (чаго), каля́ (чаго);
идти́ по са́мому бе́регу ісці́ ўздо́ўж (каля́) са́мага бе́рага; б) (для обозначения направления действия, пути следования — часто без предлога);
идти́ по у́лице ісці́ ву́ліцай (па ву́ліцы);
доро́га пролега́ла по боло́ту даро́га ішла́ бало́там (па бало́це);
2. с
по Се́верному Кавка́зу па Паўно́чным Каўка́зе;
ходи́ть по ко́мнате хадзі́ць па пако́і;
лета́ть по во́здуху лята́ць па паве́тры;
прика́з по второ́му полку́ зага́д па другі́м палку́;
тепло́ расхо́дится по всему́ органи́зму цяпло́ разыхо́дзіцца па ўсім аргані́зме;
рассади́ть всех по места́м рассадзі́ць усі́х па ме́сцах;
3. с
плыть по тече́нию плыць па цячэ́нні;
идти́ по со́лнцу ісці́ па со́нцы;
по следа́м проти́вника па сляда́х праці́ўніка; кроме того, иногда переводится также предлогами: з (чым), у, ва (чым);
кора́бль шёл по ве́тру карабе́ль ішо́ў з ве́трам;
по направле́нию к го́роду у кі́рунку (напра́мку) да го́рада;
по всем направле́ниям ва ўсіх кіру́нках (напра́мках);
4. с
рабо́тать по профсою́зной ли́нии працава́ць па прафсаю́знай лі́ніі;
деба́ты по законопрое́кту дэба́ты па законапрае́кце;
коми́ссия по составле́нию резолю́ции камі́сія па склада́нні рэзалю́цыі;
он врач по профе́ссии ён до́ктар па прафе́сіі;
соревнова́ния по футбо́лу, по лы́жам, по ша́хматам спабо́рніцтвы па футбо́ле, па лы́жах, па ша́хматах;
5. с
по расписа́нию па раскла́дзе;
по прика́зу команди́ра па зага́дзе камандзі́ра;
рабо́тать по пла́ну працава́ць па пла́не;
начина́ть рабо́ту по гудку́ пачына́ць пра́цу па гудку́;
э́то нам принадлежи́т по пра́ву гэ́та нам нале́жыць па пра́ве;
по вы́бору па вы́бары;
по жела́нию па жада́нні;
узна́ть по го́лосу, по глаза́м пазна́ць па го́ласе, па вача́х;
вызыва́ть по фами́лии выкліка́ць па про́звішчы;
по пра́вилам игры́ па пра́вілах гульні́; кроме того, иногда переводится также иными предлогами и конструкциями без предлогов, в частности: а) (в знач. согласно с чьим-л. мнением, взглядами, какими-л. положениями) паво́дле (каго, чаго); на ду́мку, па ду́мцы (каго);
по сообще́ниям газе́т паво́дле паведамле́нняў газе́т;
по моему́ мне́нию на маю ду́мку, на мой по́гляд; б) (при словах, означающих «взять», «вызывать», «зов»
по его́ зо́ву все яви́лись па яго́ за́кліку (на яго́ за́клік) усе́ з’яві́ліся;
6. с
е́хать парохо́дом и по желе́зной доро́ге е́хаць парахо́дам і па чыгу́нцы (і чыгу́нкай);
посла́ть по по́чте пасла́ць па по́шце (по́штай);
сообщи́ть по телегра́фу паве́даміць па тэлегра́фе (тэлегра́фам);
говори́ть по телефо́ну гавары́ць па тэлефо́не;
7. с
сде́лать что́-л. по оши́бке зрабі́ць што-не́будзь па памы́лцы;
по знако́мству па знаёмстве;
не яви́ться на рабо́ту по боле́зни не з’яві́цца на пра́цу па хваро́бе (з прычы́ны хваро́бы);
по ра́зным причи́нам па ро́зных прычы́нах;
8. с
ста́рший по во́зрасту старэ́йшы па ўзро́сце;
ра́нний по вре́мени ра́нні па ча́се;
до́брый по хара́ктеру до́бры па хара́ктары (хара́ктарам);
узна́ть по глаза́м пазна́ць па вача́х;
9. с
това́рищ по университе́ту тава́рыш па ўніверсітэ́це;
брат по отцу́ брат па ба́цьку;
ро́дственники по жёнам сваякі́ па жо́нках;
10. с
занима́ться по ча́су в день займа́цца па гадзі́не на дзень;
по го́ду не писа́л пи́сем па го́ду не піса́ў лісто́ў; с
по выходны́м дням у выхадны́я (выхо́дныя) дні (выхадны́мі, выхо́днымі дня́мі);
по пра́здникам у свя́ты (свя́тамі);
по утра́м ра́ніцамі;
я не ви́дел его́ по це́лым неде́лям я не ба́чыў яго́ цэ́лымі ты́днямі;
собира́ться по четверга́м збіра́цца па чацвярга́х (чацвярга́мі);
по весне́ вясно́й, уве́сну;
по о́сени уво́сень, во́сенню;
11. с
по рублю́ шту́ка па рублі́ шту́ка;
дать де́тям по я́блоку даць дзе́цям па я́блыку;
по ра́зу па ра́зе;
12. с
стреля́ть по проти́внику страля́ць па праці́ўніку (у праці́ўніка);
стреля́ть по око́пу, по блиндажа́м страля́ць па ако́пе, па бліндажа́х;
стуча́ть по столу́ сту́каць па стале́;
13. с
пла́кать по му́жу пла́каць па му́жу;
скуча́ть по де́тям сумава́ць па дзе́цях (аб дзе́цях).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)