Туня́шка ‘гнілое дрэва’ (клім., Мат. Маг.). Звязана з туніняць ‘гнісці’ (гл.), памянш. да *туня ‘гніль’ (< прасл. *tunʼa), па ўзоры гнілу́шка ‘абломак гнілога дрэва’. Пададзенае ў слоўніку Бялькевіча тупя́шка ‘гнілое палена’ (Бяльк.) можа быць вынікам недакладнай расшыфроўкі рукапіснай фіксацыі або другаснага збліжэння з тупы (гл.), у семантыцы якога, аднак, няма значэння ‘гнілы’. Да ту́нны (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ікано́м ’кіраўнік маёнтка’, ’аканом у кляштары’, ’ашчадны гаспадар’ (Нас.), ікано́мія ’гаспода, панскі двор’ (Бяльк.), ст.-бел. икономъ, иканома ’эканом, загадчык гаспадаркі’. Формы з пачатковым відаць, са ст.-рус. икономъ, икономия (XI–XII стст.) < грэч. οἰκονόμος, οἰκονομία. Гл. Фасмер, 2, 125. Няма падстаў прыцягваць польск. ekonom для тлумачэння ст.-бел. икономъ, як Булыка, Запазыч. Гл. аканом.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

знос I род. зно́су м.

1. снос;

дом прызна́чаны на з. — дом подлежи́т сно́су;

2. (похищение) уно́с;

3. карт. снос, сброс

знос II, -у м.: зно́су няма́ сно́су нет;

не знаць зно́су — не знать сно́су

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

век, ✂, м.

  1. Стагоддзе.

    • Дваццаты в.
    • Мінулы в.
    • Цэлы в. не бачыліся (вельмі доўга).

  2. Гістарычны перыяд, эпоха, характэрныя чым-н.

    • Каменны в.
    • Касмічны в.
    • З векам упоплеч (ісці, крочыць і пад.: не адстаючы ад жыцця).

  3. Жыццё, перыяд існавання каго-, чаго-н. або ўзрост каго-н.

    • Многа пабачыць на сваім вяку.
    • У хлусні кароткі в. (прыказка).
    • Чалавек сярэдняга веку.

  4. у знач. прысл. Заўсёды, вечна.

    • В. дома яе няма.
    • В. буду помніць вас.

◊

  • На векі вечныя (разм.) — назаўсёды.

  • Праз вякі — бязмежна доўга, на працягу доўгага часу.

|| прым. векавы, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

цень, ✂, м.

  1. Месца, заслоненае чым-н. ад сонца.

    • Пад дрэвамі быў ц.

  2. Невыразныя абрысы фігуры, сілуэт.

    • У акне прамільгнуў нечы ц.

  3. перан. Адбітак на твары ўнутранага стану чалавека.

    • Па твары прамільгнуў ц. страху.

  4. перан. Здань, дух.

    • Цені мінулага.
    • Цені продкаў.

  5. перан., чаго. Нязначная, вельмі малая колькасць, доля.

    • І ценю праўды тут няма.

  6. Пра каго-н. вельмі аслабленага, худога.

    • Не чалавек, а ц.

◊

  • Кідаць цень на каго-што (разм.) — выклікаць падазрэнне да каго-н.

  • Як цень (разм.) — неадчэпна (хадзіць за кім-н.).

|| прым. ценявы, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

калдуны́ ​1, ‑оў; адз. калдун, ‑а, м.

Клёцкі, начыненыя мясным або іншым фаршам. Калі на стале з’явіліся мае любімыя калдуны, я быў у захапленні. А калі тата сказаў, што яны зроблены з аленевага мяса, калдуны здаліся мне яшчэ смачнейшымі. Бяганская.

калдуны́ ​2, ‑оў; адз. няма.

Пра зблытаныя, скудлачаныя валасы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пры́мы, ‑аў; адз. няма.

Пасяленне, пражыванне мужчыны пасля жаніцьбы ў сям’і жонкі; прымацтва. Маці кажа, што трэба сыну ісці куды-небудзь у прымы, да багатай дзеўкі, а бацька пярэчыць: «Прымачы хлеб сабачы»... Пестрак. Прымы .. [Лапінкі] нясытыя: морг поля і хата на курынай ножцы. Брыль.

•••

Прыстаць (пайсці) у прымы гл. прыстаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пры́швы, ‑аў; адз. прышва, ‑ы, ж.

Пярэдняя частка ботаў, якая пакрывае пальцы і верхнюю частку ступні; галоўкі. — Гэта на зіму.. [Юрку] прышвы будуць. Без ботаў жа ён зімаваць не будзе. Чорны. — Што ж, другога выйсця, мусіць, няма, — падумаўшы, цяжка вымавіў бацька. — Халявы ў нас ёсць, зробім прышвы, справім палітон... Гурскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

рабінзо́н, ‑а, м.

Пра чалавека, вымушанага жыць у бязлюдным месцы і самому здабываць сабе ўсё неабходнае для жыцця. Палескія рабінзоны. □ Ноччу міма праплывалі параходы, на іх шпацыравалі вясёлыя людзі, а мы ляжалі, чатыры рабінзоны, на сваім бязлюдным востраве і разумелі, што ніякай карысці нам ад гэтых параходаў няма. Радкевіч.

[Ад імя галоўнага героя рамана Д. Дэфо «Рабінзон Круза».]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

няпра́ўда, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

1. Тое, што знаходзіцца ў супярэчнасці з праўдай; хлусня, мана. — Па-мойму, нічога няма добрага [у жыцці вясковага настаўніка], — скептычна адказвае Вольга Віктараўна. — Няпраўда, Вольга Віктараўна, — ёсць! Колас.

2. Ашуканства; падман. З нечым цяжкім на сэрцы выйшла я з касцёла, дзе ўбачыла столькі абману і няпраўды. Чорны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)