Verbum

гарну́ць, гарну́, го́рнеш, го́рне; гарні́; незак., каго-што.

1. Выцягваць, выграбаць што-н. дробнае, збіраючы ў адно месца.

Г. бульбу з печы.

2. перан. Набываць надта многа чаго-н. для сябе; прагна хапаць.

Ён горне да сябе ўсё.

3. Пяшчотна прыхіляць, туліць да сябе.

Маці гарнула сына да грудзей.

Ведаю, куды ты горнеш (перан.: схіляеш думку, справу).

4. Прыцягваць, прывабліваць (разм.).

Тэатр гарнуў і вабіў моладзь.

упячы́, упяку́, упячэ́ш, упячэ́; упячо́м, упечаце́, упяку́ць; упёк, упякла́, -ло́; упячы́; упе́чаны; зак.

1. што. Спячы, добра прапячы.

У. хлеб.

2. каго (што). Адправіць куды-н. супраць волі; зняволіць (разм.).

У. ў глуш.

У. ў турму.

3. каго. Папракнуць, з’едліва сказаць што-н. каму-н. (разм.).

У. каго-н. на сходзе.

4. што. Марна патраціць (разм.).

Упяклі столькі грошай.

|| незак. упяка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

спатка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак., каго-што.

1. Убачыць, ідучы насустрач або прыйшоўшы куды-н.

С. аднавяскоўца ў горадзе.

2. Выйсці прывітаць каго-н., прыняць.

С. гасцей ля веснічак.

3. Дачакацца наступлення, з’яўлення, надыходу і пад. чаго-н.

С. світанне ў полі.

4. Спасцігнуць каго-н., надарыцца каму-н.

Спаткала яго нейкае ліха.

|| незак. спатыка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. спатка́нне, -я, н. (да 1—3 знач.).

напаўзці́, -паўзу́, -паўзе́ш, -паўзе́; -паўзём, -паўзяце́, -паўзу́ць; напо́ўз, -паўзла́, -паўзло́; -паўзі́; зак.

1. на каго-што. Паўзучы, наткнуцца на што-н.

Н. на камень.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыпаўзці, запаўзці куды-н. у вялікай колькасці.

Напаўзло мурашак у хату.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Насунуцца, засланяючы сабой што-н.

Напаўзлі хмары з поўначы.

Шапка напаўзла на вочы.

|| незак. напаўза́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

не́дзе, прысл.

1. У нейкім, дакладна невядомым месцы; дзесьці.

Н. пачуўся стрэл.

2. з інф. Няма месца (дзе можна было б што-н. зрабіць, размясціцца і пад.).

Схавацца н.

3. з інф. Неадкуль (што-н. узяць, атрымаць і пад.).

Н. было напіцца.

4. Невядома куды, кудысьці.

Сысці н. з дому.

5. Ужыв. ў выпадках, калі дакладна не вызначаецца час дзеяння.

Прыехалі н. к вечару.

пажа́р, -у, мн. -ы, -аў, м.

1. Агонь, які ахоплівае і знішчае ўсё, што можа гарэць.

Лясны п.

Не на п. (выраз, які ўжыв. ў знач.: няма куды спяшацца; разм.).

2. перан., чаго. Ужыв. ў некаторых выразах для абазначэння падзей, якія бурна развіваюцца, праяўляюцца (высок.).

П. вайны.

П. рэвалюцыі.

◊

Як на пажар — вельмі хутка (бегчы, імчацца); спяшацца.

|| прым. пажа́рны, -ая, -ае (да 1 знач.).

Пажарная машына.

пазво́зіць, -зво́жу, -зво́зіш, -зво́зіць; -зво́жаны; зак.

1. што. Звезці ў адно месца ўсё, многае.

П. жыта ў зернясховішча.

2. каго-што. Забраўшы, адвезці куды-н. усё, многае або ўсіх, многіх.

П. каменне з палёў.

3. каго-што. Везучы, перамясціць зверху ўніз усё, многае ці ўсіх, многіх.

П. дзяцей на санках.

4. каго-што. Едучы, узяць з сабою ўсё, многае або ўсіх, многіх.

П. чужыя кнігі.

пране́сціся, -ясу́ся, -ясе́шся, -ясе́цца; -ясёмся, -есяце́ся, -ясу́цца; -ёсся, -е́слася; -ясіся; зак.

1. Хутка праехаць, прабегчы і пад. куды-н. або міма каго-, чаго-н.

Міма нас пранеслася легкавая машына.

Маланкай пранеслася здагадка (перан.: імгненна ўзнікла, прамільгнула).

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Хутка прайсці, мінуць.

Дзяцінства пранеслася.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Хутка распаўсюдзіцца.

Хутка пранеслася чутка.

|| незак. прано́сіцца, -о́шуся, -о́сішся, -о́сіцца.

ша́снуць, -ну, -неш, -не; -ні; зак. (разм.).

1. Шуснуць, шмыгнуць куды-н.

Ш. у гушчар.

2. 3 шумам, хутка ўпасці, зляцець.

Дрэва шаснула на зямлю.

3. Моцна стукнуць па чым-н. або з энергіяй праявіцца ці хутка зрабіць што-н.

Ш. палкай па дошцы.

Ш. нажом па мясе.

Ш. талерку (пабіць). Шаснуў дождж.

Шаснула куля над галовамі.

4. Утварыць шоргат, глухі шум.

Нешта шаснула ў кустах.