Verbum

век назоўнік | мужчынскі род

1. Стагоддзе.

   • Дваццаты в.
   • Мінулы в.
   • Цэлы в. не бачьшіся (вельмі доўга).

2. Гістарычны перыяд, эпоха, характэрныя чым-н.

   • Каменны в.
   • Касмічны в.
   • З векам упоплеч (ісці, крочыць і пад.: не адстаючы ад жыцця).

3. Жыццё, перыяд існавання каго-, чаго-н. або ўзроет каго-н.

   • Многа пабачыць на сваім вяку.
   • У хлусні кароткі в. (прыказка).
   • Чалавек сярэдняга веку.

4. у знач. прыслоўе: Заўсёды, вечна.

   • В. дома яе няма.
   • В. буду помніць вас.

Фразеалагізмы:

• На векі вечныя (размоўнае) — назаўсёды.
• Праз вякі — бязмежна доўга, на працягу доўгага часу.

|| прыметнік: векавы.

двор​¹ назоўнік | мужчынскі род

1. Участак зямлі паміж гаспадарчымі будынкамі.

   • Выйсці з хаты на д.

2. Сялянскі дом з усімі будынкамі каля яго; асобная сялянская гаспадарка.

   • Вёска на сорак двароў.

3. Маёнтак (гістарычнае).

   • Панскі д.

4. Памяшканне, будынак спецыяльнага прызначэння (у калгасе, саўгасе).

   • Жывёльны д.
   • Птушыны д.

Фразеалагізмы:

• Манетны двор — дзяржаўнае прадпрыемства, дзе адбываецца чаканка манет і вырабляюцца ордэны, медалі і інш.
• На дварэ — на адкрытым паветры, не ў хаце.
• Заезны двор (дом) — у дарэвалюцыйнай Беларусі: дом пры дарозе з начлегам і месцам для коней.
• Ні кала ні двара ў каго (размоўнае) — няма нічога.

|| прыметнік: дваровы.

цень назоўнік | мужчынскі род

1. Месца, заслоненае чым-н. ад сонца.

   • Пад дрэвамі быў ц.

2. Невыразныя абрысы фігуры, сілуэт.

   • У акне прамільгнуў нечы ц.

3. пераноснае значэнне: Адбітак на твары ўнутранага стану чалавека.

   • Па твары прамільгнуў ц. страху.

4. пераноснае значэнне: Здань, дух.

   • Цені мінулага.
   • Цені продкаў.

5. пераноснае значэнне, чаго. Нязначная, вельмі малая колькасць, доля.

   • І ценю праўды тут няма.

6. Пра каго-н. вельмі аслабленага, худога.

   • Не чалавек, а ц.

Кідаць цень на каго-што (размоўнае) — выклікаць падазрэнне да каго-н.

Як цень (размоўнае) — неадчэпна (хадзіць за кім-н.).

|| прыметнік: ценявы.

яблык назоўнік | мужчынскі род

Плод яблыні.

• Летні сорт яблыкаў.
• Яблыку няма дзе ўпасці (пераноснае значэнне: надта цесна).
• Я. ад яблыні недалёка адкочваецца (прыказка пра тага, хто атрымаў у спадчыну дрэнныя звычкі ад бацькі, маці).
• Адамаў яблык — кадык.
• Вочны яблык — шарападобнае цела вока.
• У яблыкі — з цёмнымі круглымі плямамі на поўсці (пра коней).
• Яблык разладу (кніжнае) — прычына, прадмет спрэчкі, сваркі, разладу [паводле старажытнага грэчаскага міфа пра кінуты багіняй разладу Эрыдай яблык з надпісам «найпрыгажэйшай» і як з-за гэтага ўзнікла спрэчка паміж багінямі Герай, Афінай і Афрадытай].

|| памяншальная форма: яблычак.

|| прыметнік: яблычны.

• Я. сок (з яблыкаў).

канец назоўнік | мужчынскі род

1. Мяжа, апошняя грань чаго-н. у прасторы або часе, а таксама прылягаючая да іх частка, перыяд.

   • К. дарогі.
   • К. вясны.
   • К. горада.
   • К. часопіса.
   • Знайсці к. (таксама пераноснае значэнне: разабрацца ў чым-н.; даведацца пра што-н.).

2. Адлегласць паміж двума пунктамі.

   • У абодва канцы прайшла пехатой.

3. Вяроўка, канат для прычалу суднаў (спецыяльны тэрмін).

   • Аддаць канцы (адвязаць; таксама пераноснае значэнне: памерці).

4. пераноснае значэнне: Смерць, гібель (размоўнае).

5. толькі Астаткі нітак асновы, якія не могуць быць датканы і адразаюцца ад палатна (спецыяльны тэрмін).

   • Адзін канец (размоўнае) — усё роўна, няхай будзе так.

   • Без канца (размоўнае) — вельмі доўга, вельмі многа, бесперапынна.

   • Да канца — канчаткова, поўнасцю.

   • Звесці канцы з канцамі (размоўнае) — з цяжкасцю задаволіць жыццёвыя патрэбы, ледзь укласціся ў суму даходу, заработку.

   • З усіх канцоў — адусюль, з розных бакоў.

   • Канца (канца-краю) не відаць (няма) (размоўнае) — пра тое, чаго вельмі многа, што цягнецца доўга.

   • Канцы з канцамі не сходзяцца (размоўнае) —

     1. няма ўзгодненасці, адпаведнасці паміж рознымі часткамі, бакамі чаго-н.;
     2. у каго не хапае чаго-н. на ўвесь вызначаны перыяд.

   • Канцы ў ваду (размоўнае) — ніякіх слядоў (злачынства, правіннасці) не засталося.

   • На благі канец — пры найгоршых абставінах, у горшым выпадку.

   • Пад канец — пры заканчэнні.

|| памяншальная форма: кончык.

• К. ніткі.