глабо́іды
(ад лац. globus = шар + -оід)
уключэнні ў алейранавыя зерні многіх раслін; маюць выгляд шарападобных або гронкападобных цельцаў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
кло́цік
(ад гал. kloot = шар)
металічны або драўляны круг з выступаючымі краямі на верхнім канцы мачты або флагштока.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Апала́нт, пала́нт ’гульня, падчас якой удзельнікі спаборнічаюць ва ўменні далей паслаць кароткую палку’ (Янк. II). З польск. palant ’лапта’ < італ. palla ’шар, галка’, pallare ’гуляць у мяч’ (Брукнер, 391). Параўн. яшчэ ўкр. ополоничок ’дзіцячая гульня’. Гл. Супрун, Веснік БДУ, 1971, 3, 73.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паля́нт ’гульня ў мяч; лапта; палка, якой удараюць мяч’ (Нас.), ’гульня ў мяч; лапта’ (Сл. ПЗБ, Доўн.-Зап., Нар. сл.). З польск. palant ’тс’, якое ад італ. palla ’мяч, шар’, pallare ’гуляць у мяч’ (Карскі, Белорусы, 162; Кюнэ, Poln., 84; Брукнер, 392).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паўша́р’е, ‑я, н.
1. Палавіна геаметрычнага шара.
2. Тое, што мае форму палавіны шара. А з вачэй — двух вялізных паўшар’яў — Слёзы буйнымі падалі слівамі. Лойка.
3. Адна з палавін, на якія ўмоўна падзяляецца зямны шар і нябесная сфера. Паўночнае паўшар’е. Паўднёвае паўшар’е.
•••
Паўшар’і галаўнога мозга — дзве часткі вялікага мозга ў чалавека і некаторых жывёл.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пашару́нак у выразе: у адном пашарунку — пра гаспадарчыя будынкі, якія ў адзін рад стаяць разам з хатай, пад адной страхой’ (слонім., Шн. 3). Утворана пры дапамозе суфікса ‑унак ад + паширыць ’паставіць у рад’ < ням. Schar ’рад’ (Мацэнаўэр, Cizí sl.,). Параўн. лоеў. шар ’бок вуліцы’ (Ян.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пусты́, -а́я, -о́е.
1. Пра ёмішча: нічым не запоўнены, вольны.
П. кораб.
Пустыя кішэні. 3 пустога (наз.) і Саламон не налье (прыказка). На п. жывот (не пад’еўшы; разм.). П. шар.
Пустая парода (без металу; спец.).
2. перан. Беззмястоўны, беспадстаўны, несур’ёзны.
П. чалавек.
Пустая задума.
Пустая кніга.
◊
З пустымі рукамі (разм.) — нічога не прынёсшы або нічога не атрымаўшы.
Прыйшлі з пустымі рукамі.
Каб табе (яму, вам, ім) пуста было (разм.) — выражэнне лёгкай незадаволенасці чыімі-н. дзеяннямі.
|| наз. пустата́, -ы́, ДМ -стаце́, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Ду́чка ’алавяны ці гліняны шарык для гульні ў дучку’ (Касп.). Параўн. рус. ду́чка ’ямка, у якую заганяецца шар пры гульні ў лучку’. У бел. мове ду́чка ’шарык’ < ду́чка ’ямка для гульні ў дучку, у якую заганяецца шарык’. Лічыцца ідэнтычным словам з дуча́й (гл.). Гл. Фасмер, 1, 556; Слаўскі, 1, 176.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
глабо́ідны
(ад лац. globus = шар + -оід);
г-ая перадача — зубчата-вінтавая перадача, разнавіднасць чарвячнай перадачы, у якой чарвяк мае ўвагнутую форму.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
ку́ля, ‑і, ж.
1. Невялікі свінцовы або стальны прадаўгаваты снарад для стральбы з ручной агнястрэльнай зброі і кулямётаў. Бранябойная куля. Трасіруючая куля. □ І нада мной і над табой Гула шрапнель, свісталі кулі. Астрэйка. // Уст. Зямны шар. Зямная куля.
2. у знач. прысл. ку́ляй. Імкліва, хутка (вылеціць, скаціцца і пад.).
•••
Заліваць кулі гл. заліваць.
Пусціць (сабе) кулю ў лоб гл. пусціць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)