Са́хар ’цукар’ (Бяльк., Сл. ПЗБ), ’строгі, суровы, сварлівы муж’ (Нас.). Ст.-бел. сахаръ ’тс’ (Булыка, Запазыч., 294). Рус. са́хар, укр. са́хар(ь), ст.-рус. сахаръ (Кірыла Тураўскі, Афанасій Нікіцін і інш.). З грэч. σάκχαρο ад палі sakkharā, ст.-інд. çárkarā ’гравій, галька, пясок; цукар-пясок’ (гл. Праабражэнскі, 2, 254; Фасмер, 3, 567 з іншай літаратурай). Сучаснае беларускае са́хар, відаць, новае запазычанне з рус., прынамсі аўтары Сл. ПЗБ (4, 376) параўноўваюць з рускім са́хар.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ліза́ць, ліжу́, лі́жаш, лі́жа; ліжы́; лі́заны; незак., каго-што.
1. Праводзіць языком па чым-н.
Л. талерку.
2. Падбіраючы языком есці, піць.
Кот лізаў разлітае на стале малако.
3. перан. Дакранацца, пакрываць, абдаваць сабой (пра хвалі, полымя і пад.).
Хвалі ліжуць пясок.
|| аднакр. лізну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.
|| наз. ліза́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
стрэ́сці, страсу́, страсе́ш, страсе́; страсём, страсяце́, страсу́ць; строс, стрэ́сла; страсі́; стрэ́сены; зак., што.
1. Трасучы, скінуць што-н.
С. пясок з палавіка.
С. расу з травы.
2. Трасучы, змяшаць разам; зрабіць трасянку.
С. сена з саломай.
|| незак. стрэ́сваць, -аю, -аеш, -ае і страса́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. стрэ́сванне, -я, н. і страса́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
чэ́рпаць, -аю, -аеш, -ае; -аны; незак., што.
1. Даставаць, набіраць чым-н. што-н. вадкае або сыпкае.
Ч. ваду.
Ч. каўшом пясок.
2. перан. Набываць, браць што-н. адкуль-н. (кніжн.).
Ч. веды.
Ч. сілы.
|| аднакр. чарпану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́, (да 1 знач.).
|| наз. чэ́рпанне, -я, н.
|| прым. чарпа́льны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
арэ́на
(лац. arena = літар. пясок)
1) круглая пляцоўка ў цырку для выступленняў;
2) перан. поле дзейнасці (напр. літаратурная а., палітычная а.).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
Перагарцав́аць ’перамяшаць (напр., пясок з цэментам)’ (Ян.). Да пера- і горсць ’жменя’ (< прасл. *gъrstь); пры гэтым ‑сʼцʼ > ц. Не выключаны ўплыў лексемы накшталт гартава́ць ’выгортваць’ (віл., Сл. ПЗБ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дзірване́ць, ‑ее; незак.
Зарастаць травой, пакрывацца дзёрнам, дзірваном (у 1 знач.). На пясках з’яўляецца травяная расліннасць, пясок дзірванее. Чорны. Дзірванела пакінутая багатымі фальваркоўцамі зямля. Бажко.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перамяша́ць сов. перемеша́ть;
п. пясо́к з цэме́нтам — перемеща́ть песо́к с цеме́нтом;
п. вуго́лле ў пе́чцы — перемеша́ть у́гли в пе́чке
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
змыўны́, ‑ая, ‑ое.
1. Прызначаны для змывання, мыцця. Змыўны шланг.
2. Спец. Змыты адкуль‑н.; такі, які змываецца ці можа быць змыты. Змыўны пясок. Змыўны грунт.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
га́лька, ‑і, ДМ ‑льцы, ж., зб.
Дробныя адшліфаваныя вадой каменьчыкі. На ўсыпаны галькай бераг прыбеглі хлапчукі. Асіпенка. Імклівая хваля .. прагна аблізвала прыбярэжную гальку, пясок. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)