Сухало́м 1 ’рэўматызм, раматус’ (Касп.). Складанае слова, утворанае з асноў слоў сухі і ламаць, што адлюстроўвае працяканне хваробы, параўн. ламаць ’аб тупым, працяглым болю ў касцях’ (гл.); першая частка звязана з унутраным (без рэзкіх знешніх праяў) характарам хваробы, параўн. яшчэ ст.-слав. соухъ ’пазбаўлены жыццёвых сокаў, высахлы, безжыццёвы, хворы’, гл. сухі.

Сухало́м 2 назва некаторых раслін, у тым ліку ’шабельнік балотны, Comarum palustre L.’ (Сл. ПЗБ, Кіс., Дэмб. 1), ’павіліца, Galium verum L.’ (Дэмб. 1, Кіс.), ’палын, Artemisia campestris L.’ (Кіс., Дэмб. 1), параўн. укр. сухоло́м ’шабельнік балотны’. Да сухалом 1 паводле лекавых уласцівасцей, параўн. іншую назву палыну — касталом (Кіс.). Гл. ЕСУМ, 5, 488.

Сухало́м 3 ’зламаныя і высахлыя дрэвы’ (Юрч. СНС). Ад сухі і ламаць, гл.; параўн. бурало́м ’лес, дрэвы, паламаныя бурай’ (ТСБМ). Магчыма, звязана з народнымі замовамі, пры якіх адсылаюць хваробу на сухі лес (вынік пераносу на лес хваробы, у прыватнасці, раматусу?). Гл. сухолом 1.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ахра́пак (БРС, Касп., КЭС, лаг.), ахрапка (Яўс.), ахрапʼе ’бацвінне’ (БРС, Касп.), ’трава, лісты бручкі і інш. для свіней’ (Янк. Мат.). З а‑ і храпа, храпка, храпʼе ’бацвінне’, што звязана, відаць, з храпаць ’ламаць з трэскам’ (Нас.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

zermártern

1.

vt зму́чыць, замардава́ць

sich (D) den Kopf ~ — лама́ць сабе́ галаву́

2.

(sich) зму́чыцца, нацярпе́цца

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

Мазгава́ць, мазкава́ць ’думаць, меркаваць, камбінаваць, узважаць’ (ТСБМ, Сцяшк., Др.-Падб., Мат. Гом., Ян., Сл. ПЗБ). Усх.-слав. Утворана пры дапамозе суф. ‑ава́ць (< ‑ova‑ti). Да мазгі́ (гл.). Параўн. серб.-харв. мо̀згати ’ламаць галаву’, польск. mózgownica ’башка, галава’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

éinreißen

*

1.

vt

1) надрыва́ць

2) лама́ць, зно́сіць (пабудову)

2.

vi (s) распаўсю́джвацца, укараня́цца (пра адмоўныя з’явы)

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

изла́мывать несов.

1. лама́ць, зло́мліваць;

2. перен., разг. (портить) псава́ць; (калечить) кале́чыць; (уродовать) няве́чыць;

3. (изнурять, измучивать — о болезни, тяжёлой дороге и т. п.) разг. му́чыць, зму́чваць, знясі́льваць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кове́ркать несов.

1. (ломать) псава́ць; лама́ць; (причинять увечье) няве́чыць, зняве́чваць, кале́чыць;

2. (уродовать нравственно) псава́ць, кале́чыць; няве́чыць, зняве́чваць;

3. (извращать, искажать) перен. перакру́чваць, скажа́ць;

4. (неправильно произносить) каве́ркаць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

◎ Ламі́ць ’ламаць’, ’ламануць’, ломіць не аглядаючысь ’бяжыць’, ломіць з пляча ’рабіць рашуча што-небудзь, не звяр таючы ўвагі ні на каго і ні на што’ (Нас.), ломіць ’ламаць’ (ТС), полац. даліць’адчуваць боль (у галаве, паясніцы)’, ’хутка і лоўка рабіць што-небудзь’ (Нар. лекс.), кобр. ломьі‑ ты ’араць поле другі раз’ (Выг.), ломіцца ’ламацца’ (Бяльк.). Ст.-бел. ломити(ся), ломити — значна радзей, чым ламати(ся). Укр. ломити(ся), рус. ломить(ся), польск. Łomie, н.-луж. tomis, палаб. lümet, чэш. lomiti, славац. lomiť, славен. lómiti, серб.-харв. ломити, lomiti, макед. ломи, балг. ломя, радопск. ломем, ст.-слав. ломити. Прасл. lomiti — каўзатыў, ад кораня lern-, параўн. серб.-харв. lijemałi ’біць’, в.-луж. lemić ’ламаць, разбіваць’, каш. lemić ’біць’, ісці (аб дажджы)’, ’здзіраць кару з галін’ (Варбот, Слав. яз. — VII съезд слав., 114), лемеш, літ. i̯imti /lemti ’ламацца, гнуцца’, ’аддзяляць’ (Слаўскі, 5, 176; Буга, Rinkt., 2, 255). Інакш: утворана ад !!!отъ > лом (гл.) (Фасмер, 2, 516; Ван–Вейк, AfslPh, 37, 13–14). Ваян (Gram., 3, 413–414) прасл. lomiti лічыць першасным ітэратывам.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ламану́ць ’ламануць’, ’ударыць’, ’пабегчы, уцячы, рвануць’ (Нас., Юрч., Мік., Сцяшк., ТСБМ), ламяну́ць ’імгненна ўскочыць’ (уздз., чэрв., Жд. 2). Да ламаць (гл.). Суф. ‑ну‑ падкрэслівае закончанасць дзеяслова, які абазначае раптоўную змену ходу дзеяння. Параўн. рус. ломну́ть, ломану́ть ’моцна ўдарыць палкай, дубцом’, ло́мнуть ’грукнуць дзвярыма, акном’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Ламе́ц 1 ’чалавек, які ламае, трэ лён на церніцы’ (Інстр. 1, Мат. Гом.), укр. ломёць ’ламота (у целе)’, чэш. Іотес ’рабочы ў каменяломні’. Да ламаць (гл.). Суф. ‑ёцепрасл. ‑ьcь.

◎ Ламе́ц 2, ломёц ’доўгая лазіна, дубец’ (паўдн.-жытом., ЛАПП). У выніку кантамінацыі лом і дубец (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)