Ра́птуг ’залп’ (Ласт.). Відавочна, штучнае аўтарскае ўтварэнне на базе коранярапт‑ (гл. рант, раптам), аформленага агрэсіўным суфіксам.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АРГАНАГЕНЕ́З
(ад грэч. organon прылада, інструмент + ...генез),
утварэнне зачаткаў органаў і іх дыферэнцыроўка ў анта- або філагенез шматклетачных арганізмаў. Амаль ва ўсіх жывёл зародак мае 3 зародкавыя лісткі: эктадэрму, мезадэрму і энтадэрму. У пазваночных з эктадэрмы ўзнікаюць зачаткі ц. н. с., органаў пачуццяў, покрываў, з мезадэрмы — шкілета, мускулатуры, крывяноснай сістэмы, палавых органаў і органаў выдзялення, з эктадэрмы — кішачная трубка, з якой потым утвараюцца зачаткі печані, падстраўнікавай залозы, органаў дыхання. Антагенетычны арганагенез да пэўнай ступені ўзнаўляе філагенетычны. У раслін арганагенез — гэта фарміраванне і развіццё асн. органаў (кораня, сцябла, лісця, кветак) у працэсе антагенезу з мерыстэмы.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ко́раньм.
1. Wúrzel f -, -n;
ко́рань зу́ба Záhnwurzel f;
2.матэм. Rádix f -, -dizes, Wúrzel f;
пака́зчык ко́раня Wúrzelexponent m -en, -en;
знак ко́раня Wúrzelzeichen n -s, -;
квадра́тны ко́рань Quadrátwurzel f;
здабыва́ць ко́рань die Wúrzel zíehen*, radizíeren vt;
3.грам. Wúrzel f;
ко́рань сло́ва Wúrzel des Wórtes;
◊
ко́рань зла [лі́ха] die Wúrzel des Übels;
вы́рваць з ко́ранем mit der Wúrzel áusrotten, mit Stumpf und Stiel áusrotten;
пусці́ць карані́ Wúrzeln schlágen*;
урасці́ караня́мі sich éinwurzeln;
увахо́дзіць сваі́мі караня́мі ў глыбо́кую старажы́тнасць tief im Áltertum wúrzeln;
глядзе́ць у ко́рань (éiner Sáche) auf den Grund géhen* [kommen*];
ко́рань жыцця́ (жэнь-шэнь) Gínseng m -s, -s
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
◎ Насэ́нтарыць ’накласці, напакаваць надта многа’ (Сцяц., Сцяшк. Сл.). Няясна; магчыма, іранічнае ўтварэнне ад выдуманага кораня з «польскай» назалізацыяй.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вярча́льны ’які верціцца’ (КТС). Калька з рус. мовы, утвораная з дапамогай бел.кораня і афікса (Крукоўскі, Уплыў, 120–121).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ма́каўка, ‑і, ДМ ‑каўцы; Рмн. ‑кавак; ж.
1. Плод маку — каробачка, дзе знаходзіцца насенне.
2.Разм. Купал царквы. У Навагранах камяніцы, а касцёл такі, што як захочаш зірнуць на яго макаўку, дык шапка падае з галавы.Сабаленка.
3. Верхняя частка, вяршыня чаго‑н. Удалечыні цямнілася макаўка вадакачкі.Алешка.Звярнулі браты на лясную сцежачку, мінулі дуб з сухой макаўкай.С. Александровіч.
4. Верхняя частка галавы. Уладзімір Верамейчык, пасунуўшы вушанку на самую макаўку галавы, разам з механікам дзелавіта, па-гаспадарску правярае спраўнасць тэхнікі.Дуброўскі.
5. Канец кораня конскага хваста.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Абры́дзень ’густая сетка для лоўлі рыбы’ (Касп.) < *брэдзень (параўн. рус.бредень, брести). Галосны кораня дысімілізаваўся, пачатковае а‑ мае пратэтычны характар.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
За́дздзя ’ззаду’ (Сл. паўн.-зах.). Дыял. утварэнне ад кораня слова зад: *jьz/sъ + zadija (zadije ў р. скл.) > ззадздзя > задздзя.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Маздаголіцца ’доўга збірацца’ (ваўк., Сцяшк. Сл.). З мазголіцца ’доўга поркацца’ ў выніку пашырэння кораня суфіксам ‑да‑ пад уплывам мадыгава́цца (гл.).