(3.5.1919, Пётркаў-Трыбунальскі, Пётркаўскага ваяв., Польшча — 29.6.1970),
польскі гісторык і археолаг. Д-ргіст.н. (1961). Скончыў Варшаўскі ун-т (1946). Працаваў у Дзярж.археал. музеі ў Варшаве. Арганізатар і кіраўнік Ятвяжскай і Ятвяжска-Сувалкаўскай археал. экспедыцый. Рэдактар штогодніка «Acta Baltico-Slavica» па агульных праблемах гісторыі польскага, літ. і бел. народаў.
Літ.:
Cieslak T. Jerzy Antoniewicz (1919—1970) // Rocznik Białostocki. Warszawa, 1971. Т. 10.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
асно́ўны1, ‑ая, ‑ае.
Найбольш важны, істотны, галоўны. Асноўны закон. Асноўная думка. Асноўныя сродкі вытворчасці. Асноўная задача. Асноўная спецыяльнасць./узнач.наз.асно́ўнае, ‑ага, н.Звераў рашыўся на самае асноўнае, што магло яго выручыць.Алешка.
•••
Асноўны капіталгл. капітал.
У асноўным — у агульных, істотных рысах, у галоўным.
асно́ўны2, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да асновы (у 5 знач.). Асноўныя ніткі.
асно́ўны3, ‑ая, ‑ае.
Які мае дачыненне да асновы (у 8 знач.). Асноўны вокісел. Асноўная соль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тыпіза́цыя, ‑і, ж.
1.Спец. Распрацоўка тыпавых канструкцый або тэхналагічных працэсаў на аснове агульных для шэрага вырабаў (працэсаў) тэхнічных характарыстык, што з’яўляецца адным з метадаў стандартызацыі. Тыпізацыя і стандартызацыя аб’ектаў будаўніцтва.
2.Спец. Класіфікацыя па тыпах (у 1 знач.). Тыпізацыя азёр.
3. У мастацтве — адбор тыповага і ўвасабленне ў канкрэтных мастацкіх вобразах, фермах. Прыёмы тыпізацыі ў паэзіі Куляшова. □ Сам працэс тыпізацыі зводзіцца да таго, каб праз адзінкавае і індывідуальнае ўзысці да агульнага, пазнаць агульныя заканамернасці.Івашын.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
глотахранало́гія
(ад гр. glotta = мова + храналогія)
1) методыка вызначэння часу ўтварэння роднасных моў, якая грунтуецца на падліках працэнтных суадносін агульных элементаў у іх асноўным слоўніку;
2) раздзел гістарычнай лексікалогіі, які выкарыстоўвае гэту методыку.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
схе́ма
(гр. schema = вобраз, форма)
1) чарцёж, які перадае пабудову, сістэму, сувязь частак чаго-н., напр. машыны або прыбора;
2) апісанне, зробленае толькі ў агульных рысах, папярэдні накід;
3) абстрактны, павярхоўны паказ чаго-н.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ры́саж.
1. (лінія) Strich m -(e)s, -e, Líni¦e f -, -n;
праве́сці ры́суéinen Strich zíehen*;
2. (характаруі г. д.) Zug m -(e)s, Züge;
ры́сы тва́ру Gesíchtszüge pl;
у агу́льных ры́сах im Gróßen und Gánzen, in großen Zügen; in den Háuptzügen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
схе́маж.
1. Schéma [ʃ-] n -s, -s і -ta; Plan m -(e)s, Pläne (план); вайск. Skízze f -, -n;
тра́нспартная схе́ма Verkéhrslini¦enplan m;
2. (выклад у агульных рысах) Übersicht f -, -en, Plan m;
3.эл. Scháltung f -, -en; Scháltbild n -es, -er (відарыссхемы)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
тыпіза́цыя
(ад тып)
1) распрацоўка тыпавых канструкцый або тэхналагічных працэсаў на аснове агульных для шэрагу вырабаў (працэсаў) тэхнічных характарыстык;
2) класіфікацыя па тыпах (напр. т. азёр);
3) адбор тыповага і ўвасабленне ў канкрэтных мастацкіх вобразах, формах.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
АКАМАДА́ЦЫЯ
(ад лац. accomodatio прыстасаванне),
розная ступень прыпадабнення суседніх зычных ці галосных; адзін з відаў камбінаторных змяненняў гукаў. Пры максімуме акамадацыі паміж імі ўзнікаюць т.зв. глайды (прамежкавыя напаўгалосныя гукі), якія з’яўляюцца рэалізацыяй агульных для зычных і галосных дыферэнцыяльных адзнак. Для стараж. моў ступень акамадацыі вызначаецца на аснове ўскосных паказчыкаў, для сучасных — інструментальна або з дапамогай аўдытара. Прыкладам акамадацыі можа служыць бел.цеканне і дзеканне.
Літ.:
Мартынов В.В. Славянская и индоевропейская аккомодация. Мн., 1968.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АБЛІЦО́ВАЧНЫЯ РАБО́ТЫ,
аддзелка вонкавых і ўнутр. паверхняў збудаванняў ліставымі і плітачнымі матэрыяламі, разнавіднасць аддзелачных работ. Павышаюць даўгавечнасць і паляпшаюць архітэктурна-маст. выразнасць будынкаў. Асн. аперацыі: сартаванне і падрыхтоўка абліцовачных матэрыялаў, прыгатаванне буд. раствораў, клеяў і масцік, падрыхтоўка і разметка паверхні, уласна абліцоўка. Вонкавыя абліцовачныя работы выконваюць адначасова з муроўкай сцен ці пасля іх узвядзення, унутраныя праводзяць па заканчэнні агульныхбуд. работ. Адзін з відаў абліцовачных работ — мазаічнае пакрыццё (гл. ў арт.Мазаіка).