угада́ть сов.

1. (догадаться) угада́ць;

угада́ть ска́занное по движе́нию губ угада́ць ска́занае па губа́х;

2. (предусмотреть) угада́ць;

угада́ть пого́ду угада́ць надво́р’е;

3. (опознать) прост. пазна́ць;

4. (случайно дать верный ответ) патра́піць;

5. (очутиться где-л., попасть куда-л.) прост. тра́піць;

угада́л как раз на сва́дьбу угада́ў якра́з на вясе́лле;

6. (попасть в кого-л., во что-л.) прост. пацэ́ліць, уцэ́ліць, тра́піць, папа́сці;

угада́ть в го́лову пацэ́ліць (тра́піць, папа́сці) у галаву́;

7. (угодить, потрафить кому-л.) прост. патра́піць, дагадзі́ць (каму);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Казы́тка 1 ’русалка’: «Казыркі маюць быць белые, як снег, паненкі і вельмі пекныя» (Федар., 1, 76, 76). Гэтая ж лексема прыводзіцца і ў Інстр. II; статус апошняй няясны, не выключана, што гэта эксцэрпцыя з Федароўскага. Да казытаць (гл.) матывацыя зразумелая: «русалкі як зловяць, так заласкочуць (заказычуць) цыцкамі».

◎ Казы́тка 2 ’ласка, жывёла Mustela nivalis’ (Мат. Гом.). Ілюстрацыя ў слоўніку («Учора папужала маіх хлопцаў казытка, дык больш во не пойдуць па каласы», с. 194) дазваляе думаць пра магчымую сувязь з казытка©. Перанос назвы ў такім разе мог бы быць у выніку нейкай функцыянальнай субстытуцыі рэалій. Параўн. вядомы выпадак з назвай расамахі: расамаха, расамака ’нейкі невядомы звер’ і ’нейкая страшная жанчына’. Тут можна было б думаць пра адваротны перанос у выніку забыцця рэаліі ці верагодным атаясамліванні рэалій, вядома, што ласка лічылася дэманічнай істотай, якая магла прынесці шкоду свойскай жывёле, гэта дазваляе меркаваць і аб магчымым ужыванні дзеяслова казытаць у дачыненні да начных паводзін ласкі ў хляве. Калі гэта так, можна разглядаць назву казытка як самастойную. Аднак яна з’яўляецца, безумоўна, другаснай, даўні тэрмін — ’ласка, ласіца’. У сваю чаргу казытаць таксама інавацыя, ужывалася даўняе ласкатаць. Можна дапусціць, што казытка ’Mustela’ гэта калька назвы ласка, якая (пры калькаванні) была суаднесена з ласкатаць ’казытаць’. Калі ж сапраўды ёсць нейкая сувязь паміж ласка і ласкатаць. то тэрмін казытка мог быць утвораны ад казытаць паводле той самай матывацыі. Для ласка, ласіца прапанаваны былі розныя этымалагічныя версіі. Найбольш аргументаванай уяўляецца этымалогія, паводле якой назва łasica (магчыма, першасны дэмінутыў) ад *lasa; апошняе — дэрыват ад прасл. прыметніка ’назва колеру’, гл. Слаўскі, 5, 15–17, там жа літ-pa і агляд версій. Па другой версіі Трубачоў (ЭИРЯ, 2, 29–32) звязвае ласіцу, ласку з праслав. *lastaf *lastovica ’ластаўка’, якое суадносіцца з ласка ’любоў, пяшчота і інш.’ Таксама і Слаўскі (там жа) мяркуе, што ў паўн.-слав. мовах магло адбыцца другаснае збліжэнне (у выніку народнай этымалогіі) з *lasli(sę) ці, можа, */as*ö (лакамы, ласы); раней Растафіньскі (на падставе цікавых назіранняў над паводзінамі ласкі) і Брукнер звязвалі з прасл. *lasiti(sę). Відавочна, што матывацыя такога тыпу (ласка: якая лавіцца) не падыходзіць для тлумачэння казытка, магчыма, толькі падкрэсліваецца невыпадковасць суаднесенасці казытка (як калькі) з гукавым комплексам ласк‑. Паўн.-слав. *laskotatit як аб гэтым мяркуе Слаўскі (5, 28), магчыма, з’яўляецца інтэнсівам ад прасл. *laskati, аднак не выключана, што суадносіцца з lъзкъЛай ’казытаць’. Таму цяжка меркаваць аб яўнай суаднесенасці назвы ласка ’Mustela’ і ласкатаць. Хутчэй за ўсё тут разам уплывалі і падабенства гукаў і народная этымалогія, і казытка. як калька ласка, абумоўлена шэрагам розных фактараў.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

далучы́цца сов.

1. (да каго, чаго) в разн. знач. присоедини́ться (к кому, чему), примкну́ть (к кому, чему);

д. да гру́пы экскурса́нтаў — присоедини́ться (примкну́ть) к гру́ппе экскурса́нтов;

д. да ду́мкі выступа́ўшых — присоедини́ться (примкну́ть) к мне́нию выступа́вших;

2. (да чаго) (познакомиться с чем-л., освоить что-л.) приобщи́ться (к чему); (принять участие) вовле́чься (во что);

д. да грама́дскага жыцця́ — приобщи́ться к обще́ственной жи́зни;

д. да размо́вы — вовле́чься в разгово́р

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

агарну́ць сов.

1. оку́тать;

а. пле́чы ху́сткай — оку́тать пле́чи платко́м;

2. обня́ть, охвати́ть;

а. рука́мі — обня́ть рука́ми;

3. (о заботах) одоле́ть;

4. (каго) (о чувствах) овладе́ть (кем), охвати́ть, объя́ть; погрузи́ть (во что);

5. перен. оку́тать; (мраком, тьмой — ещё) покры́ть;

ноч ~ну́ла зямлю́ — ночь оку́тала зе́млю;

6. обня́ть, охвати́ть;

по́лымя ~ну́ла ўвесь дом — пла́мя охвати́ло весь дом;

7. (разместиться вокруг) окружи́ть; обсе́сть;

8. см. абгарну́ць 2

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

настаўля́ць I несов.

1. в разн. знач. наставля́ть;

2. (выдвигать вперёд) выставля́ть;

3. (взгляд и т.п.) уставля́ть; устремля́ть;

4. охот. (капкан, западню) настора́живать;

5. (уши) настора́живать, нава́стривать;

6. (воротник) поднима́ть;

7. разг. (самовар) ста́вить;

1-7 см. наста́віць I

настаўля́ць II несов. (давать наставление) наставля́ть; см. наста́віць II

настаўля́ць III сов., разг. (поставить во множестве) наста́вить, понаста́вить;

н. тале́рак на стол — наста́вить (понаста́вить) таре́лок на стол

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

паўзці́ несов.

1. в разн. знач. ползти́, (медленно идти — ещё) плести́сь;

жук ~зе́ на зямлі́ — жук ползёт по земле́;

аўто́бус ~зе́ ад прыпы́нку да прыпы́нку — авто́бус ползёт от остано́вки к остано́вке;

чо́рныя хма́ры ~злі́ па не́бе — чёрные ту́чи ползли́ по не́бу;

грунт ~зе́ — грунт ползёт;

це́ста ~зе́ з дзяжы́ — те́сто ползёт из квашни́;

чу́ткі ~злі ва ўсе бакі́ — слу́хи ползли́ во все сто́роны;

2. (удаляться ползком) уполза́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

перасячы́ сов.

1. в разн. знач. пересе́чь;

п. ву́ліцу — пересе́чь у́лицу;

рака́ ~се́кла го́рад — река́ пересекла́ го́род;

п. лі́нію друго́й лі́ніяй — пересе́чь ли́нию друго́й ли́нией;

чыгу́нка ~чэ́ на́шу во́бласць — желе́зная доро́га пересечёт на́шу о́бласть;

атра́д ~се́к шлях непрыя́целю — отря́д пересёк путь неприя́телю;

2. (надвое) переруби́ть;

п. жэ́рдку — переруби́ть жердь;

3. (во множестве) переруби́ть; изруби́ть;

за дзень ~се́клі ўсе дро́вы — за день переруби́ли все дрова́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

уляце́ць сов.

1. влете́ть; (о птицах, бабочках — ещё) впорхну́ть;

ла́стаўка ўляце́ла ў акно́ — ла́сточка влете́ла (впорхну́ла) в окно́;

2. разг. (быстро войти, въехать, вбежать) влете́ть;

хло́пчык ~це́ў у ха́ту — ма́льчик влете́л в избу́;

3. безл., разг. влете́ть, попа́сть;

яму́ ўляце́ла ад бацько́ў — ему́ влете́ло (попа́ло) от роди́телей;

4. разг. (свалиться во что-л. глубокое) упа́сть;

у. у я́му — упа́сть в я́му;

◊ у. у капе́ечку — влете́ть в копе́ечку

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

умясці́ць сов.

1. (уместить в себе) вмести́ть;

за́ла ўмясці́ла ўсіх дэлега́таў — зал вмести́л всех делега́тов;

2. (поместить внутри чего-л., во что-л.) вмести́ть; умести́ть;

у. усе́ кні́гі ў ша́фу — вмести́ть (умести́ть) все кни́ги в шкаф;

у. усе́ я́блыкі ў кош — умести́ть (вмести́ть) все я́блоки в кош;

3. (поместить, расположить) умести́ть;

у. у кутку́ пако́я сто́лік для тэлеві́зара — умести́ть в уголке́ ко́мнаты сто́лик для телеви́зора

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

раз I (род. ра́зу) м., в разн. знач. раз;

апо́шні раз — в после́дний раз;

таго́ ра́зу — в тот раз;

р., два, тры — раз, два, три;

дзе́сяць разо́ў гавары́ць — де́сять раз говори́ть;

◊ р. (і) назаўсёды — раз (и) навсегда́;

р. за ра́зам — раз за ра́зом;

са́ма (са́мы) р. — в са́мый раз;

р. у р. — сра́зу, одновре́ме́нно;

не пе́ршы р. — не вперво́й;

вось табе́ і р. — вот тебе́ и на;

другі́ р. — а) ино́й раз, друго́й раз, иногда́; б) во второ́й раз, втори́чно; повто́рно;

і́ншы р. — ино́й раз, друго́й раз; иногда́, поро́й;

у ко́жным ра́зе — во вся́ком слу́чае;

ва ўся́кім ра́зе — во вся́ком слу́чае;

р.-по́раз — раз за ра́зом;

не р. — не раз;

ні ў я́кім ра́зе — ни в како́м (ни в ко́ем) слу́чае;

раз-два і гато́ва — раз-два и гото́во;

р.-другі́ — раз-друго́й;

р. на р. не прыхо́дзіцца — раз на раз не прихо́дится;

р. плю́нуць — раз плю́нуть;

пе́ршы і апо́шні раз — пе́рвый и после́дний раз;

ты́сячу ~зо́ў — ты́сячу раз;

скупы́ два разы́ тра́ціць (гі́не) — посл. скупо́й теря́ет вдвойне́;

па той р. — по тот раз

раз II нареч. раз; одна́жды;

р. ён знайшо́ў гро́шы — раз (одна́жды) он нашёл де́ньги

раз III союз условный, разг. раз; е́сли;

р. не ве́даеш, не гавары́ — раз (е́сли) не зна́ешь, не говори́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)