ушчамі́ць, ушчамлю, ушчэміш, ушчэміць; зак., каго-што.
1. Заціснуць, сціснуць з двух бакоў; зашчаміць. Ушчаміць палец. □ [Сабака] кідаўся на вароты, на шчыльныя веснічкі, і ўжо не брахаў, а сычэў, нібы яму хвост ушчамілі. Сабаленка. // Сціснуць у клюшні, ушчыпнуць. Страшны рак быў, грозны рак, Як ушчэміць — будзе знак. Колас. // Уціснуць, усунуць паміж чаго‑н. Каб дзікі звер не нішчыў пасеваў, яшчэ пры цары павялося гарадзіць ад лесу поле такім густым частаколам, што парася галаву не ўшчаміла б. Карпюк.
2. Разм. Запрэгчы. Тады Даніла Шчупак ушчаміў у аглоблі Мышака і выехаў у Луцішчы на кірмаш. Баранавых. [Бацька:] — От ушчаміў коніка і прывёз воз галля. Ракітны. А калі надышоў адвячорак і пасыпаліся фурманкі на Заброддзе, не сцярпеў Верамейчык: ушчаміў кабылу ў аглоблі і па хвасце — услед за людзьмі. Крапіва.
3. перан. Абмежаваць (чые‑н. магчымасці, правы і пад.). Ушчаміць у правах. Ушчаміць самалюбства. // Паставіць у няёмкае становішча. І змоўклі ўсе адразу ў хаце: Як адказаць? З чаго пачаці? — Ага! — Тут хлопцы падхапілі: — Цяпер і мы вас ушчамілі. Колас.
•••
Ушчаміць хвост каму — абмежаваць свабоду дзеяння, учынкаў каго‑н.; паставіць у нязручнае або нявыгаднае становішча.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
circumstance [ˈsɜ:kəmstəns] n.
1. pl. circumstances абста́віны, умо́вы, вару́нкі
2. вы́падак, факт, акалі́чнасць;
an unforeseen circumstance непрадба́чаная акалі́чнасць
3. pl. circumstances матэрыя́льнае або́ фіна́нсавае стано́вішча;
in comfortable/easy circum stances у до́брым матэрыя́льным стано́вішчы;
in reduced circumstances у ця́жкім матэрыя́льным стано́вішчы
♦
in/under the circumstances пры да́дзеных абста́вінах, у гэ́тых умо́вах;
in/under no circumstances ні ў я́кім ра́зе
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
fool1 [fu:l] n.
1. ду́рань;
He is no/nobody’s fool. Ён зусім не дурань.
2. hist. бла́зан (пры двары);
make a fool of smb. абду́рваць каго́-н.
♦
make a fool of oneself ста́віць сябе́ ў дурно́е стано́вішча;
play the fool дурэ́ць, стро́іць ду́рня;
A fool and his money are soon parted. Дурань і яго грошы хутка развітваюцца.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
rank1 [ræŋk] n.
1. стано́вішча, ста́тус
2. зва́нне; чын; паса́да;
He was stripped of his rank. Яго пазбавілі звання.
3. pl. the ranks радавы́я;
rise from the ranks прайсці́ шлях ад радаво́га да афіцэ́ра
4. шарэ́нга;
join the ranks уступі́ць у строй
5. рад, шэ́раг;
the ranks of unemployed рады́ беспрацо́ўных
♦
break ranks пару́шыць строй
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
крыча́ць, -чу́, -чы́ш, -чы́ць; -чы́м, -чыце́, -ча́ць; -чы́; незак.
1. Абзывацца крыкам (у 1 знач.); паднімаць крык.
К. ад болю.
Крычаць, што аж у Крычаве чуваць!
2. Гучна гаварыць.
Не трэба к., гавары спакойна.
3. на каго (што). Гаварыць з кім-н. рэзкім тонам, лаяць каго-н.
К. на дзяцей.
4. перан. Шмат гаварыць пра каго-, што-н., многа пісаць у друку, прыцягваючы агульную ўвагу.
Так і крычаць газеты аб перамогах.
Аб такой падзеі нельга многа к.
◊
Крычма крычаць (разм.) — вельмі моцна крычаць (ад страху, крыўды і пад.).
Хоць гвалт (каравул) крычы (разм.) — пра цяжкае бязвыхаднае становішча.
|| аднакр. кры́кнуць, -ну, -неш, -не; -ні (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
рух, -у, мн. -і, -аў, м.
1. У філасофіі — форма існавання матэрыі, бесперапынны працэс развіцця матэрыяльнага свету.
Няма матэрыі без руху і руху без матэрыі.
2. Перамяшчэнне каго-, чаго-н. у пэўным напрамку.
Вярчальны р.
Механізм прыйшоў у р.
Р. планет.
3. Змяненне становішча цела ці яго частак.
Р. рукі.
Танцавальныя рухі.
Ляжаць без руху.
4. перан. Унутраны штуршок, выкліканы якім-н. пачуццём, перажываннем.
Душэўныя рухі.
5. Язда, хада ў розных напрамках.
Р. транспарту.
Правілы дарожнага руху.
6. перан. Развіццё, напружанасць дзеяння.
Драматычны р. апавядання.
7. Актыўная дзейнасць многіх людзей, накіраваная на дасягненне агульнай сацыяльнай мэты.
Р. прыхільнікаў міру.
Нацыянальна-вызваленчы р.
8. Колькаснае ці якаснае змяненне; рост, развіццё.
Р. народанасельніцтва.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тра́піць, -плю, -піш, -піць; зак.
1. Пацэліць у што-н., метка кінуўшы, стрэліўшы.
Т. у цэль.
2. Увайсці, пранікнуць куды-н., знайсці тое, што шукаў.
Кароткім шляхам т. туды, дзе чакалі.
3. Апынуцца ў якіх-н. умовах, абставінах (звычайна неспрыяльных).
Т. у непрыемнае становішча.
4. Аказацца дзе-н. у патрэбны момант, апынуцца дзе-н.
Т. на вяселле.
5. Знянацку наступіць на што-н., уступіць у што-н.
Т. нагой у лужыну.
6. Папасці, надарыцца.
Яму трапіла ў рукі цікавая кніга.
◊
Трапіць на кручок каму, чый, да каго (разм.) — даць сябе падмануць, ашукаць, папасціся ў чым-н.
Трапіць на язык каму (разм.) — стаць прадметам гутаркі, абгавораў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ме́рыцца, ‑руся, ‑рышся, ‑рыцца; незак.
Збірацца ажыццявіць якое‑н. дзеянне; намервацца. Як толькі я мерыўся ісці, Усцім заступаў мне дарогу, затрымліваў, пытаючыся пра розныя рэчы. Сабаленка. Ліс поўз на жываце, выцягнуўшы галаву, нібы мерыўся раптоўна скочыць на свайго праціўніка. Ваданосаў. // Разм. Імкнуцца заняць якое‑н. становішча, пасаду; меціць. — Вось твой Васіль дык маладзец, — І ў далоні пляснула, — Ён, кажуць, мерыцца ў зяці Да старшыні, да Яснага? Ставер. Падмятальнік стаяў у натоўпе ля хлопца, што мерыўся быць за старшыню сходу. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
міжнаро́дны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да знешняй палітыкі, да зносін паміж народамі і краінамі. Міжнароднае становішча. Міжнароднае права. □ Адна з асаблівасцей нашага часу — усё большае выкарыстанне міжнароднага падзелу працы для развіцця кожнай краіны, незалежна ад яе багацця і дасягнутага ёю эканамічнага ўзроўню. Брэжнеў. Усе міжнародныя праблемы, спрэчкі і рознагалоссі могуць быць вырашаны шляхам перагавораў паміж зацікаўленымі краінамі. «Звязда».
2. Які існуе паміж народамі, распаўсюджваецца на многія народы; інтэрнацыянальны. Міжнародная канферэнцыя. Міжнародны фестываль моладзі. Міжнароднае свята працоўных.
•••
Міжнародны сервітут гл. сервітут.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
п’едэста́л, ‑а, м.
1. Па-мастацку аформленае ўзвышэнне пад помнік, калону і пад.; пастамент. П’едэстал абеліска. □ Словы з палымянай «Варшавянкі» высечаны золатам на п’едэстале помніка. Маўзон. // Спецыяльнае ўзвышэнне, на якое ўзнімаюцца пераможцы ў спартыўных спаборніцтвах, конкурсах і пад. для атрымання ўзнагароды. Паводле традыцыі пераможца ўзняўся на п’едэстал пашаны і пакланіўся ўсім чатыром трыбунам. Шыцік.
2. перан. Высокае грамадскае становішча; аўтарытэт. Іменна такі разумны і бескарыслівы жыццёвы прынцып узвёў Марыю Дубадзелаву на п’едэстал усеагульнай павагі і добрай славы. Данілевіч.
•••
Звесці з п’едэстала гл. звесці.
[Фр. piédestal.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)